ਸੋਮਾਂ

ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਪਸੂ-ਮਨ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਪੜ੍ਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਮਨ ਅੱਧੀ ਕੁ ਸਦੀ ਪਿੱਛੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੋਮਾਂ ਦੀ ਸੰਮ੍ਰਿਤੀ ਮੇਰੇ ਮਨ ਆਂਝਨ ਨੂੰ ਮੱਲ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ ਹੈ। ਸੋਮਾਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਸਾਡੇ ਘਰ ਵਿਚ ਬੀਤਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਕੁ ਸਾਲ ਜੀਵੀ ਸੀ ਪਰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਹੋ ਪੰਜ ਕੁ ਸਾਲ ਜੇ ਉਸਨੇ ਕਿਸੇ ਪਸ਼ੂ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਦੇ ਨੇੜ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਹੁਣ ਤਕ ਅੱਧੀ ਦੁਨੀਆਂ ਉਸਦੇ ਨਾਂ ਤੋਂ ਵਾਕਿਫ਼ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੋਣੀ ਸੀ।

ਸੋਮਾਂ ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੀ ਝੋਟੀ ਸੀ। ਉਹ ਬਹੁਤੀ ਸੋਹਣੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੁੰਢੀ ਮੱਝ ਨੂੰ ਸੋਹਣੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੋਮਾਂ ਕੁੰਢੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਉਸਦੇ ਸਿੰਝ ਵੀ ਦੋ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਸਦਾ ਸੱਜਾ ਸਿੰਝ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦਾਤਰੀ ਵਰਗੇ ਇਕ ਸਿੰਙ ਵਾਲੀ ਸੋਮਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦਾ ਹਰ ਛੋਟਾ, ਵੱਡਾ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਕੋਲੋਂ ਦੀ ਲੰਘਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਵੀ ਆਦਮੀ ਉਸਨੂੰ ਬੁਲਾਏ ਬਿਨਾਂ ਅਗੋਰੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂਦਾ। ਉਹ ਵੀ ਹਰ ਬੁਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸਦੀ ਗੱਲ ਦਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਭਰਦੀ ਸੀ । ਹਰ ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਦਾ ਉਸਨੂੰ 'ਸੋਮਾਂ..' ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਣਾ ਇਉਂ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਤੁਰੇ ਜਾਂਦਿਆ ਕਿਸੇ ਮੰਦਰ ਜਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣਿਉਂ ਲੰਘਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ।

ਹਾਂ ਜੀ, ਲੋਕ ਸੇਮਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਆਦਰ ਦੀ ਹੱਕਦਾਰ ਸੀ। ਉਹ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਆਦਰ ਤੋਂ ਅਗੇਰੇ ਲੰਘ ਕੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਪਰ ਮਨੁੱਖੀ ਹਉਮੈ ਲਈ ਆਦਰ ਤਕ ਪੁੱਜਣਾ ਵੀ ਇਕ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਅਤੇ ਸੁਆਰਥ ਦੀ ਸੀਮਾਂ ਲੰਘਣੋਂ' ਸੰਗਦਾ ਹੈ। ਸੈਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸੁਆਰਥ ਦੀ ਹਾਨੀ ਹੋਣ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਉੱਠਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਵਸਤੂ, ਵਿਚਾਰ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸੁਆਰਥ ਨੂੰ ਸੱਟ ਨਾ ਵੱਜਦੀ ਹੋਵੇ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਤਾਂ ਸੋਮਾਂ ਇਕ ਤਰਸਯੋਗ ਪਸ਼ੂ ਸੀ ਪਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਉਹ ਇਕ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਵਿਅਕਤੀ ਬਣ ਗਈ ਸੀ।

ਸੰਨ ਉੱਨੀ ਸੌ ਉਨਤਾਲੀ ਜਾਂ ਚਾਲੀ ਦੀਆਂ ਸਰਦੀਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਸੋਮਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਰੀਦਣ ਬੱਬੇਹਾਲੀ ਗਏ ਸਾਂ। ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਮੱਝ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ ਅਤੇ ਸੋਮਾਂ ਦੀ ਮਾਂ, ਪਹਿਲਣ ਝੋਟੀ, ਵਿਕਾਊ ਸੀ। ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਡੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਚੋਖੇ ਚਿਰ ਤੋਂ ਪਤਾ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਪਰਮ ਮਿੱਤਰ ਸਾਡੇ ਗੁਆਂਢੀ, ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੰਬਰਦਾਰ, ਸਾਡੇ ਚਾਚਾ ਜੀ, ਸਰਦਾਰ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੈਣ, ਬੰਤੀ, ਸਾਡੇ