ਕੇ, ਤਾਜ਼ੇ ਸੁੰਭਰੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਖਿਲ੍ਹਾਰ ਦਿੱਤੀ।

'ਆਹ..ਆ' ਕਰੀਰ ਤੇ ਬੈਠੇ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਜਨੌਰ ਉੱਡ ਕੇ ਚੋਗਾ ਚੁਗਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਕੌਲੇ ਕੋਲ ਘੋਗਰਾ ਪੱਟ ਕੇ ਬੈਠਾ ਕੁੱਤਾ ਭੱਜ ਕੇ ਏਨ੍ਹਾਂ ਜਨੌਰਾਂ ਵੱਲ ਆਇਆ, ਬਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਬਲੌਰੇ ਨੇ ਕੀ ਖਾਣ-ਚੀਜ਼ ਪਾਈ ਹੈ । ਜਨੌਰ ਡਰ ਕੇ ਫੇਰ ਕਰੀਰ ਤੇ, ਕੁਛ ਕੰਧ ਤੇ ਜਾ ਬੈਠੇ। ਕੁੱਤੇ ਨੇ ਧਰਤੀ ਸੁੰਘੀ ਤੇ ਫੇਰ ਦਾਣਿਆਂ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਭੌਂਕਿਆ, ਜਦ ਜੀਬ ਨਾਲ ਨਾ ਖਾਧੇ ਗਏ, ਤੇ ਮੁੜ ਪੂਛ ਹਿਲਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ, ਆਪਣੇ ਘੁਰਨੇ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਬਹਿ ਗਿਆ। ਬਲੌਰੇ ਨੇ ਹੱਸ ਕੇ ਆਖਿਆ, 'ਓਏ ਡੱਬੂ ਪੁੱਤ, ਕੁੱਤਾ ਬਣ ਕੇ ਈ ਰਹਿ, ਐਂਵੇ ਬੰਦੇ ਆਲ਼ੇ ਲੱਛਣ ਨਾ ਫੜ੍ਹ, ਔਕਾਤ ਚ ਰਹਿ' ਫੇਰ ਆਪ ਈ ਕੱਛ ਵਿਚਲਾ ਸਾਫਾ ਠੀਕ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ, 'ਪਰ ਔਕਾਤ ਵੀ ਓਨ੍ਹਾਂ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਐ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਚ ਸਬਰ ਦਾ ਕੋਈ ਥਹੁ ਹੋਵੇ, ਨ੍ਹੀ ਤਾਂ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਮਣ ਭਾਰ ਈ ਹੁੰਦੇ ਐ, ਬਾਕੀ ਤਾਂ'।

'ਢੀਠ ਤਾਂ ਸੈਂਗਾ ਈ, ਪਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਢੀਠ ਪੁਣੇ ਦੀਆਂ ਵੀ ਹੱਦਾਂ-ਬੰਨ੍ਹੀਆਂ ਲੰਘ ਗਿਐਂ, ਤੇਰਾ ਹਯਾ ਲਾਹ ਕੇ ਵੀ ਨਾ ਆਵਦਾ ਮੂੰਹ ਛੇਹਣ ਈ ਐਂ” ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਕੌਂਸ ਮੰਨ ਕੇ, ਕਾਹਲ ਨਾਲ ਤੁਰਨ ਲਈ ਖੱਬਾ ਹੱਥ ਮੁਰਚੇ ਤੋਂ ਦੋ ਵਾਰ ਘੁੰਮਾਇਆ, ਤੇ ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਛੱਤੇ ਉਹਦੇ ਤਿੰਨ ਕੋਠਿਆਂ ਵੱਲ ਵੇਖਦਾ ਹੋਇਆ, ਉਹਦੀ ਭੈਣ ਦੀਸਾਂ ਦੇ ਲੱਕ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਹੋਈ ਕੁੜਤੀ ਵਿੱਚੋਂ ਝਾਕਦਾ ਹੋਇਆ ਬੋਲ ਪਿਆ, 'ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਨਾ ਹੁਣ ਕੰਮ ਤੋਂ ਸੂਗ ਆਉਣ ਲਾਪੀ ਐ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਚਿਰ ਬੰਦੇ ਦੀ ਢੂਹੀ ਕੁੱਬੀ ਐ, ਓਨਾ ਚਿਰ ਕੰਮ ਮੂਹਰੇ, ਢੂਹੀ ਸਿੱਧੀ ਹੋ-ਗੀ ਕੰਮ ਨੇ ਜਾਣੋ ਬੰਦਾ ਢਾਹ ਲਿਆ, ਨੀਵੀਂ ਨਾ ਅਤਾਂ ਚੱਕੀਗੇ..

ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਚਿੱਥ ਕੇ 'ਨੀਵੀਂ ਨਾ ਅਤਾਂ ਚੱਕੀ-ਗੇ' ਆਖ ਕੀ ਦਿੱਤਾ, ਬਲੌਰੇ ਦੇ ਲਹੂ ਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿੱਚ ਸੱਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਦਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਘੁੰਢੀਆਂ ਕੱਢ ਕੇ ਚੋਗਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹੋਇਆਂ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਲਿਫੀ ਧੌਣ ਤਣੀ ਗਈ। ਜਨੌਰ ਦੋ ਕੁ ਗਿੱਠਾਂ ਉੱਚੇ ਉੱਡ ਕੇ ਫੇਰ ਥਾਂ-ਸਿਰ ਬਹਿ ਗਏ। ਕਚਿਆਈ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡੇ ਦੀ ਲੂੰਈ ਨੂੰ ਮੁੜਕਾ ਆ ਗਿਆ। ਚਾਰ ਤਲੈਂਬੜ੍ਹ ਗੱਢ ਕੇ ਕਾਨਿਆਂ ਦੇ ਛੱਤੇ ਛੱਪਰ ਹੇਠ ਮੰਜੇ ਤੇ ਲੱਤਾਂ ਕੱਠੀਆਂ ਕਰਕੇ, ਵੱਖੀ ਪਰਨੇ ਪਏ, ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਅਜੈਵ ਵੱਲ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਏਨੀ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਘੂਰੀ ਵੱਟ ਕੇ ਵੇਖਿਆ, ਕਿ ਪਾਵੇ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹੀ ਬੱਕਰੀ ਵੀ ਡਰ ਨਾਲ ਮਿਆਂਕ ਗਈ। ਮੰਜੇ ਹੇਠਾਂ ਵੜ੍ਹ ਕੇ ਛਾਪਲ ਗਈ।

ਬਲੌਰੇ ਨੇ ਦੰਦ ਪੀਹ ਦਿੱਤੇ ਤਾਂ ਜਾੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਕਲੇ ਕੜਾਕਿਆਂ ਦੀ 'ਚਰੜ੍ਹ' ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਕੋਲ ਦੀ ਲੰਘਦੀ ਉਹਦੀ ਮਾਂ ਨਸੀਬੋ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ, 'ਰੱਜੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਮਰਨ ਦੇ ਸੌ ਪੱਜ ਥਿਆ ਜਾਂਦੇ ਆ, ਪਰ ਭੁੱਖੇ ਨੂੰ ਕੁਲਜ-ਕੁਲਜ ਕੇ ਈ ਜਿਉਣ ਤੋਂ ਖਹਿੜਾ ਛੁਡੌਣਾ ਪੈਂਦਾ' ਹੌਲੀ ਕੁ ਦਿਨੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਈ ਬੋਲੀ। ਏਨੀ ਹੌਲੀ ਬੋਲਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਆਪ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸੁਣਦੇ। ਨਾਲ ਦੇ ਬੰਦੇ-ਬੁੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦੀ, 'ਭਲਾਂ ਮੈਂ ਕੀ ਕਿਐ'।

'ਓ ਧੀਏ, ਦੀਸਾਂ, ਅਈਥੋਂ ਕਾਈ ਮਘਦੀ ਜੇਈ ਚੰਗਿਆੜੀ ਫੜ੍ਹਾ ਕੇ ਜਾਈਂ,