ਮੁਖ-ਬੰਧ

ਨਾਟਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਲਈ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ । ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਇਸ ਅੰਗ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹਨ। ਮਸੀਹ ਤੋਂ ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦ ਸਿਵਾਏ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੁਲਕ ਜਹਾਲਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਟਟੋਲੇ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ, ਲੱਖਾਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਾਲੀਦਾਸ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਨੂੰ ਖੇਡਦੇ ਤੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ। ਕਾਲੀਦਾਸ ਦੇ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਇਸ ਕਲਾ ਉਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ ਨਾਟਕ ਕਾਰਾਂ ਦਾ ਆਰਟ ਖਰਚ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਵਧਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਉਹ ਵੇਹਲ ਖੋਹ ਲਈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਨਾਟਕ ਯਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕਲਾ ਪ੍ਰਫੁਲਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਤਾਂ ਇਹ ਕਲਾ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ।

ਮੁਸਲਮਾਣਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਆਏ ਲਗ ਪਗ ਸਾਰੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਅਪਣੇ ਵਿਚ ਲੀਨ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਧਰਮ ਤੇ ਸਭਿਤਾ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਹਿੰਦੂਆਂ ਤੋਂ ਏਨੀ ਅਡਰੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਨਾ ਸਮਾ ਸਕੇ । ਇਸ ਲਈ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਤਾਂ ਫਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ ਹੀ ਪੜ੍ਹਨ ਲਿਖਣ ਲਗ ਪਏ । ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅਜੇ ਕੁਝ ਕਣੀ ਬਾਕੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ-ਧਰਮ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਉਪਰਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਰੁਝਣਾ ਪਿਆ, ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਖੂੰਹਦੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਕਾਰ