ਪਦ-ਅਰਥ- ਬੋਧ-ਗਿਆਨ। ਅਬੋਧ-ਅਗਿਆਨ। ਕਹਿ-ਲੜਾਈ। ਸਿਲਾ ਸੁੰਨਿ-ਪੱਥਰ। ਫੋਕਟ-ਵਾਧੂ।

ਵਿਆਖਿਆ- ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਪਉੜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਕਤੀ ਵਿਚ ਫਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਲਿਯੁਗ ਵਿਚ ਗਿਆਨ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਕਹੀਦਾ ਹੈ ਪਰ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਅਗਿਆਨ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਲਦਾ। ਇਥੇ ਇੱਕ ਗੱਲ ਨੋਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ ਕਿ 'ਬੋਧ' ਤੋਂ ਕਈ ਵਿਦਵਾਨ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਤੋਂ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਦਾ ਕਿਸੇ 'ਤੇ ਵੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਨਾ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਬੁਰੇ ਪਾਸੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਵਰਜਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਹਰ ਕੋਈ ਉਹੀ ਕਰਦਾ ਜੇ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਭਾਉਂਦਾ ਅਰਥਾਤ ਮਨਮੁੱਖ ਬਿਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਪੂਜਾ-ਪੱਧਤੀਆਂ ਵੀ ਅਜੀਬੋ-ਗਰੀਬ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅਡੰਬਰੀ ਵਰਤਾਰੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਕੋਈ ਜੜ-ਪਦਾਰਥਾਂ ਅਰਥਾਤ ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਵਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਸੁੰਨ-ਮੰਡਲ ਦੀ ਕੋਈ ਕਬਰਾਂ ਅਤੇ ਮਾੜੀਆਂ ਅੱਗੇ ਸੀਸ ਝੁਕਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਤੰਤਰਾਂ-ਮੰਤਰਾਂ ਦੇ ਪਾਖੰਡ ਕਰਕੇ, ਕੋਈ ਕਲਾ ਕਲੇਸ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਝਗੜੇ ਕਰਕੇ ਵਿਵਾਦ ਵਧਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਆਪੋਧਾਪੀ ਮਚੀ ਵਿਚ ਹਰ ਕੋਈ ਆਪੇ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਆਪੋਧਾਪੀ ਵਿਚ ਕੁਝ ਨਾ ਸੁਣਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕੋਈ ਚੰਦਰਮਾ ਦਾ, ਕੋਈ ਸੂਰਜ ਦਾ ਪੂਜਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਕੋਈ ਧਰਤੀ ਤੇ ਆਕਾਸ਼ ਦੀ ਮਨੌਤ ਕਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਪਉਣ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਅਗਨੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਕੋਈ ਧਰਮ ਰਾਜ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕਰਨ ਵਿਚ ਰੁਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਲਿਯੁਗ ਵਿਚ ਸਾਰੀ ਲੋਕਾਈ ਹੀ ਫੋਕਟ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਭਰਮਾਂ ਵਿਚ ਅਸਲ ਨੂੰ ਭੁੱਲੇ ਬੈਠੇ ਸਨ।

ਭਈ ਗਿਲਾਨਿ ਜਗਤਿ ਵਿਚਿ ਚਾਰਿ ਵਰਨ ਆਸ੍ਰਮ ਉਪਾਏ॥

ਦਸ ਨਾਮਿ ਸੰਨਿਆਸੀਆ ਜੋਗੀ ਬਾਰਹ ਪੰਥ ਚਲਾਏ॥

ਜੰਗਮ ਅਤੇ ਸਰੇਵੜੇ ਦਗੇ ਦਿਗੰਬਰਿ ਵਾਦਿ ਕਰਾਏ॥

ਬ੍ਰਹਮਣਿ ਬਹੁ ਪਰਕਾਰਿ ਕਰਿ ਸਾਸਤ੍ਰਿ ਵੇਦ ਪੁਰਾਣਿ ਲੜਾਏ॥

ਖਟਿ ਦਰਸਨ ਬਹੁ ਵੈਰਿ ਕਰਿ ਨਾਲਿ ਛਤੀਸਿ ਪਖੰਡ ਰਲਾਏ॥

ਤੰਤ ਮੰਤ ਰਾਸਾਇਣਾ ਕਰਾਮਾਤਿ ਕਾਲਖਿ ਲਪਟਾਏ॥

ਇੱਕਸਿ ਤੇ ਬਹੁ ਰੂਪਿ ਕਰਿ ਰੂਪਿ ਕਰੂਪੀ ਘਣੇ ਦਿਖਾਏ॥

ਕਲਿਜੁਗਿ ਅੰਦਰ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਏ॥੧੯॥

ਪਦ-ਅਰਥ- ਦਿਗੰਬਰਿ-ਜੈਨੀ। ਚਾਰਿ ਵਰਨਿ-ਬ੍ਰਾਹਮਣ, ਖੱਤਰੀ ਵੈਸ਼ ਤੇ ਸ਼ੂਦਰ। ਛਤੀਸ-ਬਹੁਤ। ਵਾਦ-ਝਗੜੇ। ਦਗੇ-ਦੰਗੇ।

ਵਿਆਖਿਆ- ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਫਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਲਿਜੁਗ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਗਿਲਾਨੀ ਭਾਵ ਨਫਰਤ ਪੱਸਰ ਪਈ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਚਾਰ ਵਰਨ ਅਤੇ ਚਾਰ ਆਸ਼ਰਮ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਸੰਨਿਆਸੀਆਂ ਨੇ ਆਪਸੀ ਮਤਭੇਦ ਕਰਕੇ ਦਸ ਫ਼ਿਰਕੇ ਅਤੇ ਜੋਗੀਆਂ ਨੇ ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਪੰਥ ਚਲਾ ਲਏ। ਜੰਗਮ, ਸਰੇਵੜਿਆਂ ਅਤੇ ਦਿਗੰਬਰਾਂ ਆਪਸ ਵਿਚ