ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ, ਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਹਨ। ਪਰਿਵਾਰ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿਚ ਕਈਆਂ ਦੇ ਕਿੱਤਿਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਤ, ਗੋਤ ਵੀ ਦਰਸਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਵਾਰ ਸਾਹਿੱਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਾਊਡ ਹੋ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਹ ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਵਖਰੇਵਿਆਂ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਤਾਂ ਜਾਤ ਗੋਤ ਦਰਸਾ ਕੇ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖੀ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਸਵਰਨ ਜਾਤੀ ਦਾ ਹੀ ਹੋਵੇ, ਦੀ ਜਗੀਰ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਵਰਣਾਂ ਵਿਚੋਂ ਤੇ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਦਲਿਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਦਲਿਤ ਵਰਗ ਅਤੇ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਦੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਹੀ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।

ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਇਹ ਭਰਮ ਉਪਜਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜਾਤਾਂ, ਗੋਤਾਂ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਜਦ ਉਹ ਹਰ ਸਿੱਖ ਦੀ ਜਾਤ ਜਾਂ ਗੋਤ ਦੇ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਰੀਚੈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ-

ਗੁਜਰੁ ਜਾਤਿ ਲੁਹਾਰੁ ਹੈ ਗੁਰਸਿਖੀ ਗੁਰਸਿਖ ਸੁਣਾਵੈ।

ਨਾਈ ਪਿੰਙੁ ਵਖਾਣੀਐ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵ ਕੁਟੰਬੁ ਤਰਾਵੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਦੋ ਟੁਕਾਂ ਵਿਚ ਨਿਮਨ ਜਾਤੀ ਦੇ ਦੋ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਗੁਜਰ ਸਿੱਖ ਲੁਹਾਰ ਜਾਤੀ ਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾਈ ਜਾਤ ਦਾ ਧਿੰਙ ਨਾਮੀ ਸਿੱਖ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਕੁਟੰਬ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਤਾਰਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਹੋਏ ਹਨ ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਇਸ ਗਿਆਰਵੀਂ ਵਾਰ ਦਾ ਪਉੜੀ ਦਰ ਪਉੜੀ ਨਿੱਠ ਕੇ ਅਧਿਅਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਭ ਸ਼ੰਕੇ ਨਵਿਰਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਹੀ ਇਹ ਦਰਸਾਉਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖੀ ਮਾਰਗ ਇੱਕ ਅਥਾਹ ਇਨਸਾਨੀ ਸਮੁੰਦਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਜ਼ਾਤ-ਗੋਤ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਗੁਆ ਬੈਠਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਸਾਗਰ ਵਰਗੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੋਚ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਲੋਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ-ਜ਼ਾਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਜੋ ਪਹਿਲੀ ਧਾਰਨਾ ਘਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਏਕਤਾ। ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਥਮ ਅਸੂਲ ਹੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਜ਼ਾਤ-ਪਾਤ ਪੱਖੋਂ ਹੀਣਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਮਾਰਗ ਵਿਚ ਚਲਦਿਆਂ ਉਸ ਵਿਚ ਪਏ ਭੇਦਭਾਵ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀ ਇਸੇ ਵਾਰ ਦੀ ਸੱਤਵੀਂ ਪਉੜੀ ਦੀਆਂ ਆਰੰਭਲੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਸਾਡੇ ਉਪਰੋਕਤ ਕਥਨ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜ੍ਹਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ-

-ਚਾਰਿ ਵਰਨਿ ਇੱਕ ਵਰਨ ਕਰਿ ਵਰਨ ਅਵਰਨ ਤਮੋਲ ਗੁਲਾਲੇ।

ਅਸਟ ਧਾਤੁ ਇੱਕੁ ਧਾਤੁ ਕਰਿ ਵੇਦ ਕਤੇਬ ਨ ਭੇਦੁ ਵਿਚਾਲੇ। (੧੧/੭)