ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ-

--ਬਾਬੇ ਭੇਖ ਬਣਾਇਆ ਉਦਾਸੀ ਕੀ ਰੀਤਿ ਚਲਾਈ॥

ਚੜਿਆ ਸੋਧਣ ਧਰਤਿ ਲੁਕਾਈ॥ ੨੪॥

ਬੇਸ਼ੱਕ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਵਤਾਰੀ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਸਨ ਤੇ ਅਵਾਤਰੀ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਲੋਂ ਭੇਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ –

ਸੁਣੀ ਪੁਕਾਰਿ ਦਾਤਾਰ ਪ੍ਰਭੁ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਜਗ ਮਾਹਿ ਪਠਾਇਆ॥

(ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ)

-ਚਿਤ ਨ ਭਯੋ ਹਮਰੋ ਆਵਨ ਕਹ। ਚੁਭੀ ਰਹੀ ਸ੍ਵਤਿ ਪ੍ਰਭੁ ਚਰਨਨ ਮਹਿ॥

ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਪ੍ਰਭ ਹਮਕੋ ਸਮਝਾਯੋ॥ ਇਮ ਕਹਿ ਕੈ ਇਹ ਲੋਕ ਪਠਾਯੋ॥

(ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ)

ਪਰ ਡਾ. ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਇਸ (ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ) ਵਾਰ ਦੇ ਆਧਾਰਿਤ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਅਵਤਾਰ ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਲੋਕ ਨਾਇੱਕ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਬਾਰੇ ਇੰਝ ਲਿਖਦਾ ਹੈ—"ਲੋਕ ਨਾਇੱਕ ਸਾਹਮਣੇ ਦੇਵਤੇ, ਅਵਤਾਰ ਤੋਂ ਪੈਗੰਬਰ ਵੀ ਤੁੱਛ ਹੋ ਨਿਬੜਦੇ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਕਰੋਪੀ ਤੋਂ ਸਦਾ ਡਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਲੋਕ ਨਾਇੱਕ ਵਿਚ ਤਾਂ ਖ਼ਲਕਤ ਦੀ ਆਤਮਾ ਸਾਹ ਲੈ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਵਤਾਰ ਤੇ ਪੈਗੰਬਰ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਤੇ ਉੱਚੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵਿੱਥ 'ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਲੋਕ ਨਾਇੱਕ ਤਾਂ

-ਨੀਚਾਂ ਅੰਦਰਿ ਨੀਚ ਜਾਤਿ। ਨੀਚੀ ਹੂ ਅਤਿ ਨੀਚੁ॥

ਨਾਨਕ ਤਿਨ ਕੈ ਸੰਗਿ ਸਾਥਿ ਵਡਿਆ ਸਿਉ ਕਿਆ ਰੀਸੁ॥ਅਨੁਸਾਰ ਲੋਕ ਜਗਤ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਸੂਰਜ ਵਾਂਗ ਉਭਰਦਾ ਤੇ ਚਾਨਣ ਵਾਂਗ ਪਸਰਦਾ ਹੈ।" ਜਿਥੋਂ ਤਕ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਇਸ ਵਾਰ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ, ਇਹ ਵਾਰ ਅਵਤਾਰੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੋਕ ਨਾਇੱਕ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।

 

ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਮੱਗਰੀ (ਗੁਰੂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ)

* ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਜਿਥੇ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ, ਰੂਹਾਨੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਅਕਸ ਨੂੰ ਉਭਾਰਿਆ ਹੈ, ਉਥੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਦੇ ਗੁਰੂ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਵਾਪਰੀਆਂ ਸੰਬੰਧਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਾਰੀਕੀ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉੱਪਰ ਵੀ ਕਹਿ ਆਏ ਹਾਂ ਕਿ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਲਿਖਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿੰਨੀ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਮੱਗਰੀ ਇਸ ਵਾਰ ਵਿਚੋਂ ਉਪਲਬਧ ਹੈ, ਉਸ ਉੱਪਰ ਕਿੰਤੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਪਹਿਲੀਆਂ ਛੇ ਗੁਰੂ ਜੋਤਾਂ ਦੇ ਵਰਣਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਰਮਜ਼ਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਇਸ ਵਾਰ ਵਿਚੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਹਰ ਗੁਰੂ ਜੋਤ ਦਾ ਵਰਣਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦਾ ਲੋਕਾਈ