ਸਤਿਜੁਗ ਦਾ ਅਨਿਆਇ ਸੁਣਿ ਇੱਕ ਵੇੜੇ ਸਭ ਜਗਤੁ ਮਰਾਵੈ ॥

ਤੇਤੇ ਨਗਰੀ ਪੀੜੀਐ ਦੁਅਪਰਿ ਵੰਞੁ ਕੁਵੰਸੁ ਕਹਾਵੈ॥

ਕਲਿਜੁਗ ਜੋ ਫੇੜੇ ਸੋ ਪਾਵੈ ॥ (ਪਉੜੀ ੧੩)

ਵਿਸ਼ੇ ਪੱਖ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵਕਤਾਂ ਵਿਚ ਜੋ ਸਮਾਜਿਕ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਵਿਵਸਥਾ ਸੀ, ਉਸ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਕਪਲ ਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲੋਕ ਹੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਿਛਲੇ ਪੰਨਿਆਂ 'ਤੇ ਜੋ ਵੀ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਜਾਂ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਪੈਂਤੜੇ ਤੋਂ ਵੀ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜੇਕਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫਿਰਕੇ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵੈਰ- ਵਿਰੋਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਤਾ ਹੀ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਦਾ ਰਾਮ ਵੱਡਾ ਸੀ ਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਰਹੀਮ। ਕਹਿਣ ਦਾ ਭਾਵ ਇੱਕੋ ਰੱਬ ਦੇ ਦੋ ਨਾਂ ਤੇ ਦੋ ਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਕਰਨਿ ਬਖੀਲੀ ਆਪਿ ਵਿਚਿ ਰਾਮ ਰਹੀਮ ਇੱਕੁ ਥਾਇ ਖਲੋਈ॥

ਰਹਿ ਮੈਤਾਨੀ ਦੁਨੀਆ ਗਈ॥ (ਪਉੜੀ ੩੩)

ਵਾਰ-ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਜਾਣਦਿਆਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਜੋਗੀ ਹੀ ਭਟਕੇ ਹੋਏ ਨਹੀਂ ਸਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਸਨ, ਉਹ ਵੀ ਵਿਖਾਵੇ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕ ਸਨ ਜਿਵੇਂ-

ਭਗਤੀਆਂ ਪਾਈ ਭਗਤਿ ਆਣਿ ਲੋਟਾ ਜੋਗੀ ਲਾਇਆ ਛਪਾਈ॥

ਭਗਤੀਆਂ ਗਈ ਭਗਤਿ ਭੁਲਿ ਲੋਟੇ ਅੰਦਰਿ ਸੁਰਤਿ ਭੁਲਾਈ॥ (ਪਉੜੀ ੩੯)

ਭਗਤੀਆਂ ਤੋਂ ਕਈ ਲੋਕ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਰਤ ਮਾਇਆ ਨਾਲ ਭਰੇ ਲੋਟੇ ਵਿਚ ਹੋਵੇ। (ਲੋਟੇ ਅੰਦਰਿ ਸੁਰਤਿ ਭੁਲਾਈ) ਉਹ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਕੀਰਤਨੀਏ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਉਹ ਤਾਂ ਰਾਸਧਾਰੀਏ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮਾਇਆ ਦੀ ਆੜ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ ਕੌਤਕਾਂ ਦਾ ਪਾਖੰਡ ਰਚਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਸਧਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਕਾਰੀ ਕਿਰਦਾਰ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਖ਼ੁਦ ਲਿਖਦੇ ਸਨ-

ਵਾਇਨ ਚੇਲੇ ਨਚਨਿ ਗੁਰ॥

ਪੈਰ ਹਲਾਇਨ ਫੇਰਨਿ ਸਿਰ॥

ਉਡਿ ਉਡਿ ਰਾਵਾ ਝਾਟੈ ਪਾਇ॥

ਵੇਖੇ ਲੋਕੁ ਹਸੈ ਘਰਿ ਜਾਇ॥

ਰੋਟੀਆ ਕਾਰਣਿ ਪੂਰਹਿ ਤਾਲ॥

ਆਪੁ ਪਛਾੜਹਿ ਧਰਤੀ ਨਾਲਿ॥

ਗਾਵਨਿ ਗੋਪੀਆ ਗਾਵਨਿ ਕਾਨ॥

ਗਾਵਨਿ ਸੀਤਾ ਰਾਜੇ ਰਾਮ॥ (ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਮੁ : ੧)