ਇਤਿਹਾਸ-ਭਰਥਰੀ ਜੀ ਸ਼ੱਤਕਾਂ ਦੇ ਕਰਤਾ ਹਨ ਕਿ ਨਹੀਂ? ਰਾਜਾ ਸਨ ਕਿ ਨਹੀਂ? ਫਲ ਵਾਲੀ ਕਥਾ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ? ਰਾਣੀ (ਭਾਨੁਮਤੀ, ਅਨੰਗਸੇਨਾ, ਪਦਨਾਖਸੀ ਤੇ ਪਿੰਗਲਾਂ ਨਾਮੀ) ਦੇ ਪਤਿਬਤਾ ਪਿਆਰ ਦੇ ਵਿਯੋਗ ਯਾ ਦੁਖ ਕਰਕੇ ਵੈਰਾਗ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ? ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਲਈ ਕੋਈ ਪੱਕੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਿਆ।
ੲ. ਸਾਹਿੱਤ ਦੇ ਚਿੱਤ੍ਰਸਾਲ ਵਿਚ ਭਰਥਰੀ
(੧) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਇਕ ਬੂਟਾ ਮੌਲਿਆ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਸਾਧਾਰਣ ਦਸ਼ਾ ਵਿਚ ਰਖਿਆ, ਉਸਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਕ ਖਿੱਚ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਰਸ 'ਸਿੰਗਾਰ' ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਪਏ ਵਲਵਲੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਸ਼ਕਲ ਫੜ ਗਏ। ਓਹ ਵਿਦਵਾਨ ਭੀ ਸੀ, ਓਹ ਕਵੀ ਭੀ ਸੀ। ਜੋ ਤਸਵੀਰ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ 'ਪ੍ਰੀਤ ਰਸ' ਦੇ ਵਲਵਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਣੀ, ਉਸਨੇ ਓਹ ਸੋ ਸ਼ਕਲਾਂ ਵਿਚ ਖਿੱਚੀ, ਇਸ ਰਸ ਦੇ ਸੁਆਦ, ਤੜਫਨੀਆਂ, ਬ੍ਰੀਕੀਆਂ, ਕੋਮਲਤਾਈਆਂ, ਤਲਖਾਈਆਂ ਤੇ ਕਲੇਸ਼ ਸਭ ਉਸਦੇ ਬੁਰਸ਼ ਨੇ ਸਾਫ ਦਿਖਾ ਦਿਤੇ, ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਉਸਨੇ ਹਿੰਦ ਦੇ ਸਾਹਿੱਤ ਚਿੱਤ੍ਰਸਾਲ ਵਿਚ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਸਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ 'ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਸ਼ੱਤਕ'।
(੨) ਆਪਣੇ ਅੰਦਰਲੇ ਦੇ ਵਧੀਕ ਉੱਨਤ ਕਰਦਿਆਂ ਯਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਉਸ ਕਲਾ ਕੌਸ਼ਲੀਏ ਨੇ ਦਨਾਈ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਪਾਏ। ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਦੇ ਖੋਟੇ ਫਲਾਂ ਤੇ 'ਭੋਗ ਦੇ ਅੰਤ ਰੋਗ' ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਨੇ ਅਰ ਐਸੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਨੇ ਕਿ 'ਜਿਸਨੂੰ ਓਹ ਪਿਆਰ ਕਰੇ, ਓਹ ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰੇ' ਉਸਨੂੰ ਇਖਲਾਕ ਤੇ ਬੁੱਧੀਮਤਾ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਦਿੱਤਾ ਤਦ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਇਖ਼ਲਾਕ ਦੀ ਮੂਰਤਿ
––––––––––––
* ਦੇਖੋ ਨੀਤੀ ਸ਼ੱਤਕ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਸ਼ਲੌਕ।
