ਭੂਮਿਕਾ

ਗੋਂਦਲਬਾਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ੇਖੂਪੁਰੇ, ਤਹਿਸੀਲ ਫ਼ੀਰੋਜ਼ਵਾਲਾ, ਦੇ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਜੰਮਿਆ ਫ਼ਰਜ਼ੰਦ ਅਲੀ ਅੱਜ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉੱਘੜਵੇਂ ਨਾਵਲਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਥੀਂ ਉੱਭਰਦਾ ਨਾਵਲਕਾਰ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ 'ਤਾਈ' ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਮਾਜ ਦਾ ਉਹ ਚਿਹਰਾ ਲੋਕਾਂ ਮੂਹਰੇ ਧਰਿਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 'ਇਕ ਚੂੰਢੀ ਲੂਣ ਦੀ’ ਤੇ ਫਿਰ ਇਕ ਕਹਾਣੀ ਪਰਾਗਾ 'ਕੰਡ ਪਿੱਛੇ ਅੱਖਾਂ' ਪੜ੍ਹਨਹਾਰਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ।

ਫ਼ਰਜ਼ੰਦ ਅਲੀ ਦੇ ਜਿਸ ਨਾਵਲ ਨੇ ਬਹੁਤ ਮਾਨਤਾ ਖੱਟੀ ਉਹ 'ਭੁੱਬਲ' ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਅੰਦਰ ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਦੱਸਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਤਬਕਾਤੀ ਵੰਡ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦਰਜ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਤੇ ਕਿੰਝ ਧਾਰਮਿਕ ਸੋਚ, ਵਡੇਰਾਸ਼ਾਹੀ ਨੇ ਆਮ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਹਥ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੱਚਾ-ਚੱਠਾ ਉਸ ਦੇ ਨਾਵਲ ਦਾ ਮੌਜੂਅ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਕਹਿਣ ਮੂਜਬ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਵੀ ਤਬਕਾਤੀ ਵੰਡ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਜੜ੍ਹਾਂ ਸਮੇਤ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ। ਉਥੇ ਦਲਿਤ, ਸ਼ੂਦਰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਨੀਵੀਂ ਥਾਂ 'ਤੇ ਖੜੇ ਨੇਂ ਤੇ ਸਾਡੇ ਇੱਧਰ ਜਾਤਾਂ, ਗੋਤਾਂ ਤੇ ਜੱਟਵਾਦ ਚੌਧਰ ਨੇ ਆਮ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਵਾਹੀਵਾਣ ਜਾਂ ਫ਼ੈਕਟਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਹੜੀ-ਕਿਹੜੀ ਸਤ੍ਹਾ 'ਤੇ ਧੋਖਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਆਮ ਬੰਦਾ ਜਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਨਾਲ ਤਾਅਲੁਕ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਜੁਫ਼ਰ ਜਾਲਣੇ ਪੈਂਦੇ ਨੇਂ, ਕਿਵੇਂ ਉਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵੇਲਣੇ ਵਿੱਚ ਪੀੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੇ ਬਾਕੀ ਬਚਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਧਰਮ ਉਸ ਪੀੜੇ ਹੋਏ ਵਿੱਚੋਂ ਰਿਹਾ-ਸਿਹਾ ਸਤ ਕੱਢਦਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਥਾਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਸਾਰੀ ਹਯਾਤੀ ਵੇਲ਼ੇ ਦੀ ਧੁੱਪ ਸੇਕਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇਂ।

ਉਸਤਾਦ ਦਾਮਨ ਦੇ ਦਾਮਨ ਨਾਲ ਲੱਗ ਕੇ ਫਰਜੰਦ ਅਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਜਿਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵੇਖਣ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਪਾਈ ਹੈ ਇਹ ਉਸਤਾਦ ਦਾਮਨ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ, ਮੁਹੱਬਤਾਂ ਦਾ ਹੀ ਨਤੀਜਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਸੋਚ ਦਾ ਖਿਲਾਰ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਮੁਸ਼ਾਹਿਦਾ ਉਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਭਾਲ ਕੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੰਦੀ ਰਹੀ ਤੇ ਜਦੋਂ ਇਹ ਲਫ਼ਜ਼ ਛਪ ਕੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਤਾਂ ਪਿਸੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੰਝ ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਹਰ ਇਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਤੇ ਸੱਚੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।

ਸਾਮਰਾਜੀ ਦੌਰ 'ਚ ਇਸ ਸਮਾਜ ਅੰਦਰ ਹੋ ਰਹੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸਾਦਗੀ ਦੇ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕਰਨਾ ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਾਪੇਗੰਡਾ ਵੀ ਨਾ ਲੱਗੇ, ਇਹ ਫ਼ਰਜ਼ੰਦ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ