ਮਾਰ ਭਜਾਣਾ ਹੈ। ਉਹ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਸਾਡੇ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ, ਜਦ ਤਕ ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ, ਜਿੱਥੇ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ - ਉੱਥੇ ਬੜੇ ਉੱਚੇ ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਹਾੜ ਹਨ, ਤੇ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ, ਅਸੀਂ ਕਸਾਕਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ, ਸਾਹਿਲ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, ਟੁਆਪਸੇ ਤੱਕ ਇੱਥੋਂ ਤਿੰਨ ਸੌ ਮੀਲ ਦਾ ਫਾਸਲਾ ਜ਼ਰੂਰ ਨਬੇੜ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੋਂ ਅਸੀਂ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਜਾਂਦੇ ਮੁੱਖ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵਾਂਗੇ ਤੇ ਫਿਰ ਕੀਊਬਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵਾਂਗੇ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੀਆਂ ਮੁੱਖ ਫੌਜਾਂ ਇਕੱਤਰ ਹੋਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਬਸ ਇਹੀ ਇੱਕ ਮੌਕਾ ਸਾਡੇ ਲਈ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੋਵੇ, ਸਾਨੂੰ ਟੁਰ ਪੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਖੁਰਾਕ ਕੇਵਲ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਹੈ, ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਫਾਕੇ ਕਟਣੇ ਪੈਣਗੇ । ਸਾਨੂੰ ਬਸ ਇੱਥੋਂ ਟੁਰ ਪੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਦੌੜਨਾ ਹੀ ਪਵੇ, ਬਿਨਾਂ ਭੁੱਖ-ਤੇਹ ਜਾਂ ਨੀਂਦ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤਿਆਂ। ਭੱਜੇ ਬਗੈਰ ਸਾਡਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਨਹੀਂ। ਇਸੇ ਵਿੱਚ ਸਾਡਾ ਭਲਾ ਹੈ; ਤੇ ਜੇ ਅੱਗੋਂ ਸਾਡਾ ਰਾਹ ਰੁੱਕਿਆ ਦਿਸੇ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਅੱਗੋਂ ਧੱਕ ਕੇ ਲੰਘ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।"

ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵੱਲ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੇਖਣ ਦੇ ਰੁੱਕ ਗਿਆ। ਭਰੇ ਹੋਏ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਖਾਮੋਸ਼ੀ ਛਾ ਗਈ, ਬਸ ਚੁੱਪ-ਚਾਂ ਸੀ, ਜਾਂ ਅੱਧ ਪਚੱਧੀ ਸੜੀ ਹੋਈ ਮੋਮਬੱਤੀ ਵਿੱਚ, ਹਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਤੇ ਇੱਕ ਖਾਮੋਸ਼ੀ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ ਖਿੜਕੀਆਂ ਦੇ ਬਾਹਰ, ਦੂਰ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਫੈਲਾਅ ਤੀਕ।

ਸੈਂਕੜੇ ਅੱਖਾਂ ਕੋਜ਼ੂਖ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਟਿਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ।

ਉਸ ਦੇ ਵਟੇ ਹੋਏ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚੋਂ ਝੱਗ ਨਿਕਲ ਰਹੀ ਸੀ।

"ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਰੋਟੀ ਪਾਣੀ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੱਭੇਗਾ; ਸੋ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਤੱਕ, ਸਾਨੂੰ ਵਾਹੋਦਾਹੀ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ।"

ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨੀਵੀਆਂ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਉਹ ਰੁੱਕਿਆ ਤੇ ਅੱਗੋਂ ਕਹਿ ਗਿਆ:

“ਆਪਣਾ ਕਮਾਂਡਰ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚੁਣ ਲਵੋ ਤੇ ਇਹ ਲਓ ਮੇਰਾ ਤਿਆਗ ਪੱਤਰ।"

ਮੋਮਬੱਤੀ ਪੂਰੀ ਸੜੀ ਚੁੱਕੀ ਸੀ; ਅੰਨ੍ਹੇਰਾ ਤੇ ਖਾਮੋਸ਼ੀ ਛਾਈ ਹੋਈ ਸੀ।

"ਹੋਰ ਮੋਮਬੱਤੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ?"

"ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਹੈ," ਐਡਜੂਟੈਂਟ ਨੇ ਆਖਿਆ। ਉਸ ਇੱਕ ਤੀਲੀ ਮਗਰੋਂ ਹੋਰ ਤੀਲੀ ਬਾਲੀ । ਝੱਟ ਕੁ ਲਈ, ਚਾਨਣ ਦੀ ਲੋਅ ਉਹਨਾਂ ਸੈਂਕੜੇ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਰੁਸ਼ਨਾ ਜਾਂਦੀ ਜੋ ਕੋਜੂਖਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਗਡੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਤੇ ਫਿਰ ਘੁੱਪ ਅੰਨ੍ਹੇਰਾ ਸਭ ਕੁਝ ਨੂੰ ਨਿਗਲ ਜਾਂਦਾ। ਫਿਰ ਇੱਕ ਮੋਮੀ ਕਾਗਜ਼ ਬਲਿਆ ਤੇ ਅੰਨ੍ਹੇਰੇ ਦਾ ਕੜ ਟੁੱਟਾ। ਫਿਰ ਗੱਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਫਿਰ ਕੋਈ ਥੁੱਕਣ ਲੱਗ ਪਿਆ, ਕੋਈ ਖੰਘੂਰੇ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ, ਕੋਈ ਨੱਕ ਸੁਣਕਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤੇ ਕੋਈ ਫਰਸ਼ ਉੱਤੇ ਬੂਟ ਰਗੜਨ ਲੱਗ ਪਿਆ।

"ਸਾਥੀ ਕੋਜੂਖ,” ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਕਮਾਂਡਰ, ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਨਾ ਕਿ ਹੁਕਮ ਚਾੜ੍ਹਨ ਵਾਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ, ਆਖਣ ਲੱਗਾ, "ਸਾਨੂੰ ਔਕੜਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਹੈ, ਭਿਆਨਕ