ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ। ਮਿਸਲਦਾਰ ਸਰਦਾਰ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਉਪਰ ਅਕਸਰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਲੜ ਵੀ ਪੈਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਾਹਮਣੇ ਸਾਂਝਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇਖ ਕੇ ਏਕਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪੱਕਾ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਹੀ ਵਾਰਸ ਕੇਵਲ ਉਹੀ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਦੀ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਉਪਰ ਕਦੀ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਕਦੀ ਪਠਾਣ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ, ਮਰਾਠਿਆਂ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਪਰ ਸਿਖਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਵੀ ਪਕੇ ਪੈਰ ਨਹੀਂ ਜਮਣ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਅਸਥਾਈ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨਿਰੰਤਰ ਬਦਲਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਸਿੰਧ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਤੱਕ ਕੇਵਲ ਦਲ ਖਾਲਸਾ ਅਸਰਅੰਦਾਜ਼ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਪਿੱਠ ਭੂਮੀ ਵਿਚੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਤਾਕਤ ਉਭਰ ਕੇ ਆਈ। ਕੇਵਲ ਪਿੱਠ ਭੂਮੀ ਵੀ ਕੀ ਕਰੇਗੀ ਜੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਚ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਲੋਹਾ ਪੂਰਾ ਗਰਮ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਆਕਾਰ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਕਿਥੇ ਸੱਟ ਮਾਰਨੀ ਹੈ, ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਜਰ ਨਾਲ ਤੇ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦਾ ਗਿਆਨ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਵਧੀਕ ਜੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਤਦ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਦਾ ਹੁਕਮਰਾਨ ਹੁੰਦਾ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਤੱਕ ਦੇਖਣ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਦੀ ਸਹੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀ। ਈਸਵੀ 1783 ਵਿਚ ਜਾਰਜ ਫਾਰਸਟਰ ਅਤੇ 1784 ਵਿਚ ਵਾਰਨ ਹੇਸਟਿੰਗਜ਼ ਵਲੋਂ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦ ਸੱਚੀ ਭਵਿੱਖ ਬਾਣੀ ਸਾਬਤ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ਕਤੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਕੇ ਜਲਦੀ ਕੋਈ ਸਰਦਾਰ ਤਕੜੀ ਹਕੂਮਤ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ।

ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਅਰੁਕ ਚੱਲਿਆ। 1800 ਈਸਵੀਂ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਜੰਮੂ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕੀਤਾ। ਜੰਮੂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਵਿਚ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸੱਤਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਵੀਹ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਿਆ ਦੇ ਕੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਪਮਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੁਸ਼ਾਲੇ ਦੇ ਕੇ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ।

ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿਤਾ ਕਿ ਗੁੱਜਰਾਂਵਾਲੇ ਤੋਂ ਸਾਰਾ ਜੰਗੀ ਸਾਜੋ ਸਾਮਾਨ ਲਾਹੌਰ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਵੇ । ਗੁਜਰਾਤ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਭੰਗੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਰਾਦਾ ਬਣਾਇਆ ਕਿ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲੇ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸਾਮਾਨ ਲੁੱਟ ਲਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਖਬਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸੇਨਾ ਲੈ ਕੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਲ ਵਧਿਆ। ਭੰਗੀ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ ਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਾਜ਼ਸ਼ ਵਿਚ ਅਕਾਲਗੜ੍ਹੀਆ ਸਰਦਾਰ ਦਲ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੀ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲਏ।

ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ ਦੇਖ ਕੇ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਹੱਥ ਵਧਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੂਤ ਮੁਨਸ਼ੀ ਯੂਸਫ ਅਲੀ ਰਾਹੀਂ ਖ਼ਤ ਅਤੇ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਿਆ ਨਜ਼ਰਾਨਾ