ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ ਸ਼ੁਭ ਕਰਮਨ ਤੇ ਕਬਹੂੰ ਨ ਟਰੋਂ।

ਨਾ ਡਰੋ ਅਰ ਸੋ ਜਬ ਜਾਏ ਲਰੋਂ ਨਿਸਚੈ ਕਰ ਅਪਨੀ ਜੀਤ ਕਰੋਂ।

ਅਰ ਸਿੱਖ ਹੂੰ ਅਪਨੇ ਹੀ ਮਨ ਕੋ ਇਹ ਲਾਲਚ ਹੌ ਗੁਨ ਨ ਉਚਰੋਂ।

ਜਬ ਆਵ ਕੀ ਔਧ ਨਿਦਾਨ ਬਨੈ ਅਤ ਹੀ ਰਣ ਮੇਂ ਤਬ ਜੂਝ ਮਰੋਂ।

ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ, ਅਸਚਰਜ਼ ਅਤੇ ਕਲਾਮਈ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਟਕ ਤੋਂ ਖ਼ੈਬਰ ਪਾਸ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ ਦੀ ਦੇਖ ਰੇਖ ਹੇਠ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਸਦਾ ਲਈ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ। ਖੈਬਰ ਪਾਸ ਪੱਛਮ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਗਰੀਕਸ ਵੱਲੋਂ ੫੦੦ ਬੀ. ਸੀ. ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਮਲਾਵਰ ਦਰਾ ਖੈਬਰ ਰਾਹੀਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਲੁੱਟ ਖਸੁੱਟ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਡਰ ਭਉ ਤੋਂ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਗਰੀਕਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਤੁਰਕ, ਅਰਬੀ, ਮੁਗਲ, ਮੰਗੋਲਜ਼ ਅਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨੀ ਬਾਰ ਬਾਰ ਇਸ ਰਸਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਖਾਲਾ ਜੀ ਦਾ ਵਾੜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਿਰ ਧੜ ਦੀ ਬਾਜੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ। ਸ਼ੇਰਿ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਾਬਲ ਅਤੇ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਹਾਨ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਨਲੂਆ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਆਟੇ ਵਿੱਚ ਲੂਣ ਜਿਤਨੀ ਹੀ ਸੀ ਨੂੰ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲਾਏ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਮਰਦਮ ਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ੧੮੬੦ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਈ ਸੀ। ਵਾਟਰ ਫੀਲਡ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ (Memorandum on the Census of British India 1871-72, London, Page 17) ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਰਾਵੀ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਾਹੌਰ ਸਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ੧੭ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ੧੩ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਤੇ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ੮ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸੀ ਜਦਕਿ ਬਾਕੀ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਗਿਣਤੀ ੩ ਤੋਂ ੧ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੀ ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਮੁਲਤਾਨ, ਲਾਹੌਰ ਤੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ੨੪, ੧੭, ੧੫ ਅਤੇ ੧੦ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸਨ। ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਲਾਹੌਰ ਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਵਿੱਚ ੫੦ ਤੋਂ ੬੫ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸੀ । ਜਦ ਕਿ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਵਿੱਚ ੯੩ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਤੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਵਿੱਚ ੮੫ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸੀ। ਭਾਵ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ੬੦੦ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਤਹਿਸ ਨਹਿਸ ਕਰਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਬਰਨਜ਼ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮੁਗਲ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ਾਨਦਾਰ, ਸ਼ਾਨਸ਼ੌਕਤ ਅਤੇ ਚੰਗੇ