ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ੧੪੬੯ ਤੋਂ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਨਿਰਮਲ ਪੰਥ ਚਲਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੋਤ ਨੇ ਦਸਵੇਂ ਜਾਮੇ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ੧੬੯੯ ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਨੂੰ ਖੰਡੇ-ਬਾਟੇ ਦੀ ਪਹੁਲ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰਾ ਕੇ ਖਾਲਸਾ ਸਜਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸੋਂ ਆਪ ਵੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ 'ਸਿੰਘ' ਦਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸੰਸਾਰ ਅੰਦਰ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਮਹਾਨ ਇਨਕਲਾਬ ਸੀ ਜਿਸ ਅੰਦਰ ਹਰ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਹੱਕ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼, ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਸਮਾਜਿਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਬਹਾਲੀ, ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ, ਸੱਚ ਦੀ ਸੋਚ ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣ ਲਈ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਅਰਥਾਤ ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ, ਗਰੀਬ ਦੀ ਰੱਖਿਆ, ਜਰਵਾਣੇ ਦੀ ਭੱਖਿਆ, ਆਪ ਜੀਉ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁੱਖੀ-ਸਾਂਦੀ ਜਿਉਣ ਦਿਉ ਅਤੇ ਨਾ ਡਰੋ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਡਰਾਉ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸੀ। ਇੰਞ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਨਮੂਨੇ ਦਾ ਮਰਦ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਕੇ ਨਵਾਂ ਇਨਕਲਾਬ ਲਿਆਂਦਾ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੂਜੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਾਰ ਅੰਦਰ ਰਚ ਦਿੱਤਾ:
ਗੁਰ ਬਰ ਅਕਾਲ ਕੇ ਹੁਕਮ ਸਿਉਂ ਉਪਜਿਓ ਬਿਗਿਆਨਾ।
ਤਬ ਸਹਿਜੇ ਰਚਿਓ ਖਾਲਸਾ ਸਾਬਤ ਮਰਦਾਨਾ। (ਵਾਰ ੪੨)
ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਦੀ ਇੱਕ ਰਵਾਇਤ ਹਦੀਸਾਂ (ਇਸਲਾਮ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਕੁਰਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਦੀਸਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ) ਅਨੁਸਾਰ ਖੁਦਾ ਨੂੰ ਆਦਮ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ੨੩੦ ਸਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਿਆ। ਜਦ ਆਦਮ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਖੁਦਾ ਨੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਆਦਮ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਮੰਨ ਕੇ ਆਦਮ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਸ਼ੈਤਾਨ ਇਨਕਾਰੀ ਹੋ ਗਏ। ਉਪਰੰਤ ਸ਼ੈਤਾਨ ਤੇ ਆਦਮ ਦੀ ਜੰਗ ਜਾਰੀ ਰਹੀ। ਗੁਰੂ ਕਲਗੀਧਰ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਵੀ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਖਾਲਸਾ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ੨੩੦ ਸਾਲ (੧੪੬੯ ਤੋਂ ੧੬੯੯) ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਿਆ। ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਜਨਮ ਸੁਹੇਲਾ, ਗੁਰੂ ਦਾ ਚੇਲਾ, ਹਲੇਮੀ ਰਾਜ ਦੀ ਬਹਾਲੀ, ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਰਖਵਾਲੀ ਤੇ ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਦੀ ਮੰਦਹਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਕਲਗੀਧਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਕਵੀ ਸੈਨਾਪਤੀ ਦੇ ਬੋਲ ਹਨ:
