ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਮਿਆਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਪਾਉਣ ਦੇ ਤੁੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਖਰੜਾ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਮਹਾਂ ਕਵੀ ਵਾਰਿਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹੀਰ ਦੀ ਗੱਲ ਯਾਦ ਆਈ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀਰ ਰਾਂਝੇ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਜਿੱਥੇ ਰੱਬੀ ਪਿਆਰ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਉੱਥੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਲੱਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬੇ-ਗਿਣਤ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨੁਸਖੇ ਵੀ ਲਿਖ ਦਿੱਤੇ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਨ-ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਵੀ ਵੱਲੋਂ ਵਰਤੇ ਅਖਾਣਾਂ ਵਾਂਗ ਇਹ ਨੁਸਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਤਿਵੇਂ ਸੇਖੋਂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚੋਂ ਵੀ ਬਹੁ ਭਾਂਤੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਕੇਸਰ ਦੀ ਖੇਤੀ, ਕੇਸਰ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਗੁਣਾਂ, ਸਰੀਰਕ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਇਲਾਜ ਦਾ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।

ਪਹਿਲੇ ਕਾਂਡ ਵਿੱਚ ਨਲੂਏ ਸਰਦਾਰ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸੰਪੂਰਨ ਗੁਰਸਿੱਖ ਅਤੇ ਸਿਰਲੱਥ ਸੂਰਮੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਰ ਕੇ ਸੂਰਮਤਾਈ ਦੀ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਬੰਸ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਮਿਲ ਗਈ ਸੀ। ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰੇ ਯਤੀਮ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਨਾਨਕੇ ਘਰ ਸਰਬ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨਾਲ ਸਰਬ ਪੱਖੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰ ਕੇ ਸਿੰਘ ਸਜ ਗਏ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਕ੍ਰਿਪਾ ਸਦਕਾ ਦਰਸ਼ਨੀ ਜੁਆਨ ਸਨ ਤੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਗੱਤਕੇ ਬਾਜੀ ਅਤੇ ਤਲਵਾਰਾਂ ਦੇ ਐਸੇ ਜੌਹਰ ਦਿਖਾਉਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫੁਰਤੀ ਅਤੇ ਕਲਾ ਤੇ ਅੱਸ਼ ਅੱਸ਼ ਕਰ ਉਠਦੇ ਸਨ। ਸ਼ੇਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਕੇ 'ਨਲੂਏ' ਦਾ ਪਦ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਯੋਗਤਾ ਕਾਰਨ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਿਗਰ ਦੇ ਟੋਟੇ ਬਣ ਗਏ। ਉਪਰੰਤ ਬੇਗਿਣਤ ਪਦਵੀਆਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣੇ, ਉੱਚੇ ਆਚਰਨ ਦੀਆਂ ਧੁੰਮਾਂ ਪਾਈਆਂ, ਸਵਰਗ ਵਰਗਾ ਰਾਜ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਚੱਲਿਆ ਜੋ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਸੀ।

ਦੂਜੇ ਕਾਂਡ ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਜੰਗ, ਮਿੱਠੇ ਟਿਵਾਣੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਉੱਚ ਦੇ ਪੀਰਾਂ ਦੀ ਸੁਧਾਈ, ਕੋਹਿਨੂਰ ਹੀਰੇ ਦਾ ਵਿਵਾਦ ਖਤਮ ਕਰਨਾ, ਰਜੌਰੀ ਅਤੇ ਭਿੰਬਰ ਦੀ ਜਿੱਤ, ਮੁਲਤਾਨ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ, ਜੰਤਾ ਦੀ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਤਾ ਜਿੱਤ ਲੈਣੀ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ੇ ਬੜੀ ਹੀ ਡੂੰਘਿਆਈ ਤੱਕ ਛੂਹੇ ਗਏ ਹਨ।