ਭੁਲਦੈ ? ਨਾ ਖਾਣ ਨੂੰ, ਨਾ ਪਹਿਠਣ ਨੂੰ, ਨਾ ਛੱਤ। ਕਿਰਾਇਆ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਮਾਲਕ ਨੇ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਨੀਲੇ ਆਕਾਸ਼ ਹੇਠ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਟਰਸ਼ਿਅਮ ਓਰਗਾਨਮ ਸੀ, ਮੈਂ ਖੁਸ਼ ਸਾਂ। ਸੜਕ ਦੇ ਖੰਭੇ ਹੇਠ ਬੈਠ ਕੇ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹੀ- ਇਹ ਮੇਰਾ ਇਕਬਾਲੀਆ ਬਿਆਨ ਹੈ- ਕਿਤਾਬ ਮੇਰਾ ਜੀਵਨ ਹੋ ਗਈ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਸੁਹਣੀ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਸੁਹਣੀ, ਹੋਰ ਵੀ ਸੁਹਣੀ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੇ ਕਰਤਾ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਸ ਵਿਚ ਕੀ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਦੇਵੀ ਵਾਪਰ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕੋਲੋਂ ਇਸ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮੇ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦਾ, ਸੂਫੀ ਇਸ ਨੂੰ ਖਿਜ਼ਰ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਭਟਕੇ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਨੂੰ ਰਸਤਾ ਨਹੀਂ ਲਭਦਾ, ਖੁਆਜਾ ਖਿਜ਼ਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਂਗਲ ਫੜਦਾ ਹੈ।

ਟਰਸ਼ਿਅਮ ਓਰਗਾਨਮ ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ਹੋਈ।

ਤੀਜੀ ਹੈ ਗੀਤ ਗੋਵਿੰਦ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਗੀਤ। ਇਸ ਦੇ ਕਰਤਾ ਸ਼ਾਇਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਬੜਾ ਬੁਰਾ ਭਲਾ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਉਸਨੇ ਵਧੀਕ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਭਾਰਤੀ ਪਿਆਰ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹਨ ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਨੂੰ ਸਰਾਹਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ।

ਗੀਤ ਗੋਵਿੰਦ ਗਾਈ ਜਾਣ ਕਿਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਵਾਜਬ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਬੰਗਾਲੀ ਸਾਧੂਆਂ ਦਾ ਬਾਊਲ ਗੀਤ ਹੈ, ਬੋਲਿਆਂ, ਕਮਲਿਆਂ, ਪਾਗਲਾਂ ਦਾ ਗੀਤ। ਨੱਚੋ ਤੇ ਗਾਉ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਮਝ ਆਏਗਾ ਨਹੀਂ ਤਾ ਨਹੀਂ। ਹੋਰ ਕੋਈ ਉਪਾਅ ਨਹੀਂ।

ਇਸ ਦੇ ਕਰਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਲਿਆ, ਇਹ ਜਰੂਰੀ ਵੀ ਨਹੀਂ, ਐਰਾ ਰੀਰਾ ਕੋਈ ਵੀ ਹੌ ਸਕਦੈ। ਮਤ ਸੋਚਣਾ ਮੈਨੂੰ ਕਰਤਾ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਬੁੱਧਾਂ ਦੇ ਦੇਸ ਦਾ ਵਾਸੀ ਨਹੀਂ। ਤਾਂ ਵੀ ਉਸਨੇ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।

ਚੌਥੀ ! ਸਬਰ ਰੱਖੋ ਸਬਰ, ਮੈਂ ਦਸ ਤਕ ਗਿਣਾਉਂਣੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਮੈਨੂੰ ਗਿਣਨਾ ਨੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਦਸ ਤਕ ਗਿਣਤੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂ? ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਦਸ ਹਨ। ਗਿਣਤੀ ਮਿਣਤੀ ਦੀ ਇਕਾਈ ਦਸ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੋ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਂਗਲਾਂ ਨਾਲ ਗਿਣਦੇ ਸਾਂ, ਉਂਗਲਾਂ ਦਸ ਨੇ।

ਚੌਥੀ ਹੈ ਕੁੰਡਕੁੰਡ ਦੀ ਸਮਯਸਾਰ । ਇਸ ਦੀ ਮੈਂ ਕਦੀ ਗੱਲ ਨੀਂ ਕੀਤੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਆ ਪਰ ਖਿਆਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਉਹ ਮਹਾਨ ਕਿਤਾਬ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਜੰਨ ਸਾਧੂਆਂ ਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਖਾਮੋਸ਼ ਰਿਹਾ। ਮੈਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਚੰਗੀ ਲਗਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਸਿਧ ਪਧਰੇ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦਾ