ਕਾਨੂੰਨ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤਾ ਦਾ ਹੱਥ-ਠੋਕਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮੁੱਚੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਰੁੱਖ ਸੱਤਾ ਤਬਦੀਲੀ ਬਣਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਵਿਡੰਬਨਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਪਾਰਟੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤਾ ਫਰਕ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਹੀ ਸਮੁੱਚੀ ਸਪੇਸ ਉਪਰ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੱਖਣਪੰਥੀ ਤਾਕਤਾਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਇਸ ਸਪੇਸ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁੱਲ ਭਰਕੇ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਵਾਲੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਸਾਰੀ ਤਾਕਤ ਖੋਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਸਥਿਤੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਮਨੁੱਖ ਕੋਲ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਭ ਪਾਸੇ ਜੋ ਨਿਰਾਸ਼ਤਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਹੱਲ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਤੁਰਦਾ ਸਗੋਂ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਉਪਭੋਗਤਾ, ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਭਰਮ ਦੀ ਦਲਦਲ ਵਿਚ ਫਸਦਾ ਤੁਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਆਪਣਾ ਸਰੂਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਵੇਦਨਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਇਕਰਾਰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸਵੈ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਰਿਸ਼ਤਾ- ਨਾਤਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਕਰਾਰ ਅਤੇ ਇਨਕਾਰ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਅੰਤਰ ਸੋਝੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੋਝੀ ਪੰਜਾਬੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਹੋਂਦ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਦਾ ਸਬਕ ਪੜਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਵਿਅਕਤੀ ਸਮਾਜਕਤਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸਗੋਂ ਨਿਰਲੇਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਥੋਂ ਹੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਵੈਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਭਰਮ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਹਸਤੀ ਵਜੋਂ ਚਿਤਵਣਾ ਆਰੰਭ ਕਰਦਾ ਹੈ:-

ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਦਾਇਰਿਆਂ

ਵਿਚ ਖੜਾ ਕਰਕੇ ਨਾ ਦੇਖੀਂ

ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਜ਼ਾਦ ਫਿਜ਼ਾ ਵਿਚ

ਵਿਚਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ

ਬੇਨਾਮ ਹਵਾ ਵਾਂਗ

ਜਿੱਥੇ ਰਿਸ਼ਤੇ

ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਮੰਥਨ

ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ

ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਦਾਇਰਿਆਂ

ਵਿਚ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਨਾ ਵੇਖੀ...........

(ਜਸਪਾਲਜੀਤ ਚੁੱਪ ਦੇ ਤਹਿਖਾਨਿਆਂ 'ਚੋਂ, ਪੰਨਾ-41)

ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਖੋਹ ਲਵੋ ਸਾਰੇ ਫਲਸਫ਼ੇ, ਸਾਰੀ ਵਿਦਵਤਾ, ਸਾਰਾ ਬੋਧ ਕਿ ਮੈਥੋਂ ਰੱਜ ਕੇ ਮੁਹੱਬਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੁਣ