ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਿਸਾਨੀ ਰਸਾਇਣੀਕਰਨ ਦੇ ਬੋਝ ਹੇਠ ਕੰਗਾਲੀਕਰਨ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੁਰ ਪਈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੰਕਟ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਜੋ ਮਿੱਧ ਮਸਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਐਨਾ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਸਾਨੀ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਰਸਤੇ ਪੈ ਗਈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਇਕ ਸਮਾਜਕ- ਆਰਥਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਵਜੋਂ ਸਮਝਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਹੈ ਤਾਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਮਲ ਪਰੰਤੂ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਮਲ ਇਕ ਸਮਾਜੀ-ਆਰਥਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਅਪੰਗ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਨਾਗਵਲ ਵਿਚ ਕਸ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਰਸਾਇਣੀਕਰਨ ਅਤੇ ਖਾਦਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਨਾਸ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਸਤਿਆਨਾਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤ ਤੜਪ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮਨੁੱਖ ਵਿਕਰਾਲ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਹੋਇਆ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਸ ਦੁਖਾਂਤਕ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਨੇ ਹੇਰਵੇ ਜਾਂ ਰੁਦਨ ਦੀ ਥਾਵੇਂ ਯਥਾਰਥਕ ਰੂਪ 'ਚ ਸੰਚਾਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਇਹ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰਾ ਹੈ

ਜਿਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ

ਖਾਰੀ ਝੀਲ ਫਿਰਦੀ ਹੈ

ਇਕ ਘੁੱਟ ਭਰਿਆ

ਸਿਆੜਾਂ ਦੇ ਸਾਹ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

 

ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰੇ ਦੇ ਉੱਤੇ

ਸੁੱਕੀ ਨਹਿਰ ਵਗ ਰਹੀ ਹੈ

ਬਹੀਆਂ 'ਚ ਲੱਗੇ 'ਗੂਠੇ

ਉੱਗ ਰਹੇ ਹਨ

 

ਹੋਰ

ਉੱਚੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ

ਸਰਕੰਡੇ ਦੇ ਭਰਵੇਂ ਬੂਟਿਆਂ

ਵਾਂਗ

ਖੇਤਾਂ 'ਚ ਖੜੀਆਂ ਕਣਕਾਂ

ਹੱਥ ਜੋੜੀ ਕੰਬ ਰਹੀਆਂ ਹਨ

ਸੁੱਕੇ ਸੰਘੀ ਕਹਿ ਰਹੀਆਂ ਹਨ