ਤੁਰਨ ਲੱਗਿਆਂ

ਮਾਂ ਪੁਰਾਣਾ ਅਚਾਰੀ ਮਰਤਬਾਨ

ਮੇਰੇ ਡਰਾਇਵਰ ਨੂੰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ,

“ਬਹੂ ਨੂੰ ਦੇ ਦੇਵੀਂ

ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਲਿਜਾਈਂ

ਮੇਰੇ ਪਿਓ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਆ

ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਵਿਆਹੀ ਗਈ ਸੀ

ਤਾਂ ਦੇ ਗਿਆ ਸੀ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਮਾਈ ਸੇਵਾ ਬਜ਼ਾਰੋਂ

ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਮੈ

ਐਤਕੀਂ ਅਚਾਰ ਪਾਇਆ

ਤਾਂ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਕਹਾਂਗਾ

ਕਿ ਏਸੇ ਮਰਤਬਾਨ 'ਚ ਪਾਵੇ

ਘਰ ਵੜਦਿਆਂ ਹੀ ਪਤਨੀ ਬੋਲੀ,

ਏਹ ਕੀ ਚੁੱਕ ਲਿਆਏ ਓ

ਘਰ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਤਾਬਾਂ.........

ਕੂੜ ਕਬਾੜ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪਿਐ

........................................

ਘਰ 'ਚੋ ਹੋਰ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਵਾਂਗ

ਏਹ ਮਰਤਬਾਨ ਵੀ

ਮੇਰੇ ਪਿਤਰਾਂ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲਵਾਏਗਾ

-ਅੱਥ, ਪੰਨਾ 94

ਇਹ ਸਰੋਕਾਰ ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨੇ ਵੀ ਸਵੈਗਤ ਹੋਣ, ਘਰੇਲੂ ਹੋਣ, ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਮਾਨਵ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹੇ ਅਹਿਸਾਸ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਮਨਮੋਹਨ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਧਰਤੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਬਣ ਕੇ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਮਨਮੋਹਨ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਚਿੰਤਨ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਇਹੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੇ ਖੜਦੀ ਨਹੀਂ। ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਕਾਰਜ ਉਸ ਲਈ ਮਾਨਵੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਤਰ-ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਚਿੰਤਨ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਸਾਹਮਣੇ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਕੇ ਮਾਨਵ ਦੇ ਮੂਲ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦਾ ਲਕਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਇਕਾਂ/ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਵਿਤਾ ਸਿਰਜਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਉਸ ਸਾਹਮਣੇ ਲਕਸ਼ ਮਾਨਵ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮਨਮੋਹਨ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲਿਬਰੇਟ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੱਖ ਤੋਂ ਉਹ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਰਚਾ ਕੇ ਮਾਨਵੀ ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੱਖ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਮਨਮੋਹਨ ਦੀਆਂ ਬੁੱਧ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਵਾਲੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। 'ਅੱਥ' ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਉਹ 'ਜ਼ੈਨ