ਨਿਕਟਵਰਤੀ ਮਿੱਤਰ ਮਿਖਾਈਲ ਨੇਇਮੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਨੂੰ ਜਿਬਰਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੰਤਾਨ ਮੰਨਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਸਮੀਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਧਰਮ-ਪੁੱਤਰ, ਨੇ ਜਿਬਰਾਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੂਬਸੂਰਤ 'ਜੀਵਨੀ' ਵੀ ਲਿਖੀ ਹੈ।

ਜਿਬਰਾਨ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲਿਖਤਾਂ ਈਸਾਈਅਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਹਨ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ 'ਇਸ਼ਕ-ਹਕੀਕੀ' ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੀ ਰਵਾਇਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਨ ਵਿਲੱਖਣ ਹੈ, ਉਵੇਂ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪਹਿਲੂਆਂ 'ਤੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਨਜ਼ਰੀਏ ਦੀ ਅੰਤਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਪਾਉਣ ਕਾਰਨ ਵੀ ਵੱਡਮੁੱਲੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਾਵਿ-ਸੰਸਾਰ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਕਬੂਲ ਸਤਰਾਂ 'ਸੈਂਡ ਐਂਡ ਫੋਮ' (1926) ਵਿਚੋਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ-

'ਜੋ ਮੈਂ ਕਹਿਨਾਂ, ਉਹਦਾ ਅੱਧਾ ਅੰਸ਼ ਅਰਥਹੀਣ ਹੈ,

ਪਰ ਮੈਂ ਇਹਨੂੰ ਏਦਾਂ ਕਹਿਨਾਂ ਕਿ ਦੂਜਾ ਅੱਧਾ ਅੰਥ* ਤੁਹਾਡੀ ਝੋਲੀ ਪੈ ਜਾਵੇ।'

ਜਿਬਰਾਨ ਨੇ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਸੀਰੀਆ ਦੀ ਕੌਮੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਅਪਨਾਉਣ ਦਾ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਜਿਬਰਾਨ 1911- 12 ਵਿਚ ਅਬਦੁਲ ਬਹਾ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਅਮਨ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਸਥਾਪਤੀ ਹਿਤ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾਂ 'ਤੇ ਸੀ, ਤਾਂ ਜਿਬਰਾਨ ਨੇ ਅਮਨ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਉਸ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸਰਾਹਿਆ, ਪਰ ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਛੋਟੇ ਮੁਲਕ (ਸਮੇਤ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਜਨਮ-ਭੋਇ ਦੇ) ਤੁਰਕੀ ਆਦਿ ਕੰਟਰੋਲ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਜਿਬਰਾਨ ਨੇ ਇਸੇ ਅਰਸੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਆਪਣੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਵਿਤਾ 'ਕੌਮ ਨੂੰ ਹਮਦਰਦੀ ਦਿਓ' ਲਿਖੀ, ਜੋ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿਚ 'ਪੈਗ਼ੰਬਰ ਦਾ ਬਗ਼ੀਚਾ' ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਛਪੀ (ਇਹ ਕਵਿਤਾ 'ਪੈਗ਼ੰਬਰ ਦਾ ਬਗ਼ੀਚਾ' ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਤੀਜੇ ਅਧਿਆਇ ਵਿਚ ਅਤੇ ਹਥਲੀ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ- 95 'ਤੇ ਦਰਜ ਹੈ)। ਤੇ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ-ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਤੁਰਕਾਂ ਨੂੰ ਸੀਰੀਆ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ ਤਾਂ ਜਿਬਰਾਨ ਦਾ ਚਾਅ-ਉਮਾਹ 'ਆਜ਼ਾਦ ਸੀਰੀਆ' ਨਾਂਅ ਦੇ ਨਾਟਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਖਰੜੇ ਵਜੋਂ ਅਜੇ ਵੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਵਿਚ ਸਾਂਭਿਆ ਪਿਆ ਹੈ, ਤੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਜਿਬਰਾਨ ਨੇ ਕੌਮੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੇ ਸਰਵ-ਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਆਸ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਹੈ।

ਜਿਬਰਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਮਹਿਜ਼ 48 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ 10 ਅਪਰੈਲ 1931 ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਦੀ ਆਦਤ ਕਾਰਨ ਜਿਗਰ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਤੇ ਟੀ.ਬੀ. ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹੋਈ। ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿਬਰਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰੀਝ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਉਸ ਦੀ ਇਹ ਰੀਝ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਸਾਲ (1932) ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਹੋ ਸਕੀ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਦੋਸਤ ਮੇਰੀ ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਹਾਸਕੋਲ ਤੇ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਮੈਰੀਆਨਾ ਨੇ ਲੇਬਨਾਨ ਵਿਚ ਇਕ ਮੱਠ 'Mar Sarkis' ਖ਼ਰੀਦਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ 'ਜਿਬਰਾਨ ਯਾਦਗਾਰੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ' ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਬਰਾਨ ਦੀ ਕਬਰ 'ਤੇ ਉਕਰੇ

………………………………………………….

* ਅਰਥ ਭਰਪੂਰ ਅੰਸ਼ (ਟਿੱਪਣੀ-ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦਕ)