ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਸਾਹਿਤ ਰੂਪਾ ਬਾਰੇ ਵੀ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਇਨ੍ਹਾ ਸਭ ਨੂੰ ਇਕ ਅਰਥਪੂਰਨ ਇਕਾਈ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਰਥ ਪੂਰਨ ਇਕਾਈ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰ- ਸਿਧਾਂਤ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨੀ ਹਰ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸਾਹਿਤ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸਤਰ ਹਨ ਜੋ ਇਕ ਪਾਠ ਦੇ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਤਹੀ ਸੰਰਚਨਾ (Surface Structure)ਅਤੇ ਡੁੰਘੇ ਸੰਰਚਨਾ (Deep Struc- ture) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਤਹੀ ਸੰਰਚਨਾ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਮੁਖਾਤਬ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਾਠ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਸ਼ਗਤ ਅਰਥ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸਪਸ਼ਟ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰਦੇ ਹਨ। ਡੂੰਘ ਸੰਰਚਨਾ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਰਚਨਾ ਦੇ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਸਲ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਮੁਖਤਾਬ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਪਾਠ ਦੀ ਸੂਖ਼ਮ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਡੂੰਘ ਸੰਰਚਨਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਰਚਨਾ ਦੇ ਜਟਿਲ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਡੀਕੇਡਿੰਗ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਆਲੋਚਕ ਪਾਠ ਵਿਚ ਲੁਪਤ  ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਥੋਂ ਹੀ ਪਾਠ ਦੇ ਅਰਥ-ਪ੍ਰਵਚਨ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਸਾਹਿਤਕ ਪਾਠ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਚਨ ਦੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਵਿਹਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਅਗਾਂਹ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਰਾਹੀਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਵਿਹਾਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਨਿਖੇੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਮਹੱਤਵ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ । ਇਹ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਵੱਥ ਵਿਚਾਰ- ਧਾਰਕ ਅਸਲੇ ਰਚਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਮਾਤੀ ਚੇਤਨਾ ਵਜੋਂ ਸਮੁੱਚਤਾ 'ਚ ਉਘਾੜਨ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਵਚਨ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ ਨੂੰ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਪਸੰਗ ਵਿਚ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਰੀਚਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ

ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਸੰਰਚਨਾ -ਵਾਦੀ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਰੰਭ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਆਰੰਭ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਕੀਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕੰਮ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਹ ਕਦਮ 1970 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪੁੱਟੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ, ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਕੰਵਰ, ਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਵੀ, ਸੁਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂਰ ਅਤੇ ਜਗਬੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ ਲਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਕੋਲਿਤਰੇ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਚਿੰਨ੍ਹ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਮਾਡਲਾਂ ਬਾਰੇ ਮੁੱਢਲੀ ਜਿਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ । ਪਰੰਤੂ ਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਵੀ ਅਤੇ ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਕੰਵਰ ਦਾ ਕੁਝ ਕੰਮ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਵੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾ ਦਾ ਬਲ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਪਾਰਗਾਮੀ ਕਾਰਜ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਭਾਸ਼ਾਗਤ ਜੁਗਤਾਂ ਤਕ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨ ਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ:

ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿਗਿਆਨ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ ਇਕ ਨਵਾਂ ਗਿਆਨ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ