ਵਿਚ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਾਝੀ ਵਿਚ (ਹ) ਧੁਨੀ ਸਦਾ ਹੀ ਸੁਰ ਵਿਚ ਉਚਾਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ-

ਕਾਹਲ> / ਕ ਆ ਲ / ਉੱਚੀ ਸੁਰ

ਬਾਹਰ > / ਬ ਆ ਰ / ਉੱਚੀ ਸੁਰ

ਕਹਾਰ > / ਕ ਆ ਰ/ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ

ਬਹਾਰ > / ਬ ਆ ਰ / ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ

ਲਾਹੋਰ > / ਲ ਔ ਰੇ / ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਾਝੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ (ਹ) ਧੁਨੀ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਸੁਰ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਪਰੋਕਤ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਕਹਾਰ, ਬਹਾਰ, ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਾਹਲ, ਬਾਹਰ ਵਿਚ ਉੱਚੀ ਸੁਰ ਦੀ। ਇੱਥੇ ਉੱਚੀ ਜਾਂ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਦਾ ਆਉਣਾ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਉਚਾਰ ਖੰਡੀ ਬਣਤਰ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ (ਹ) ਧੁਨੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਦੀ ਧੁਨੀ ਲਘੂ ਧੁਨੀ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਅ, ਇ, ਉ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਇਕ ਧੁਨੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸੁਰ ਨੀਵੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਪਰ ਜੇਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਧੁਨੀ ਦੀਰਘ ਹੈ ਤਾਂ ਸੁਰ ਉੱਚੀ ਹੋਵੇ। ਲਘੂ ਅਤੇ ਦੀਰਘ ਸ੍ਵਰ ਨੂੰ ਬਲ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਬਲ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉੱਚੀ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਪਰ ਜੇ ਬਲ ਬਾਦ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਦੀ।

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਾਝੀ ਉਪ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ (ਹ) ਧੁਨੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੁਰ ਵਿਚ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ (ਹ) ਧੁਨੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਮਾਝੀ ਨਾਲੋਂ ਭਿੰਨ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕਈ ਵਾਰ ਸੁਰ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਵਿਅੰਜਨੁਮਾ ਉਚਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ-

ਬਾਹਰ > / ਬ ਆ ਰ / ਉੱਚੀ ਸੁਰ

ਸ਼ਹਿਰ > / ਸ਼ ਐ ਰ / ਉੱਚੀ ਸੁਰ

ਨਹਿਰ > / ਨ ਐ ਰ / ਉੱਚੀ ਸੁਰ

ਬਹਾਰ > / ਬ ਅ ਹ ਆ ਰ /

ਮਹਾਤਮਾ > / ਮ ਅ ਹ ਆ ਤ ਮ ਆ /

ਕਹਾਣੀ > / ਕ ਅ ਹ ਆ ਣ ਈ /

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਾਝੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੂਜੇ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ (ਹ) ਧੁਨੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਭਿੰਨ ਹੈ।

ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ (ਹ) ਧੁਨੀ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵਿਅੰਜਨ ਵਾਲਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੁਰ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੰਬੰਧੀ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਨੁਕਤੇ ਉਜਾਗਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ-

1. ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਸੁਰ ਦਾ ਘੇਰਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ।

2. ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਇਕ ਹੀ ਸੁਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

3. ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤਿੰਨ ਹੈ।