ਲੋੜ, ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਸੋਚ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ। ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਥਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਜਿੱਥੇ ਕੇਵਲ ਸ਼ਕਤੀ ਹੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟਤਾ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਜਾਵੇ ਉੱਥੇ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਸਰਬਸੱਤਾ ਨੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰੰਕੁਸ਼ਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਵਾ ਕੇ, ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਕ ਪਤੂਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।

ਸਰਬਸੱਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਾਡੀ ਦੁਨੀਆ ਮੱਧਕਾਲ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ । ਮੱਧਕਾਲ ਦੀਆਂ ਕਈ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਲੋਕ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ। ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਸਾ ਬਣ ਕੇ ਨਾਲ ਆਈਆ ਸਨ। ਸੋਚ, ਸਾਇੰਸ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਉਸ ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿਕ ਸੁਕ ਦੇ ਤਿਆਗ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤਕ ਇਹ ਜਲਾਹ ਮੰਨੀ ਗਈ ਹੈ; ਪਰੰਤੂ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ਗਈ। ਸਰਬਸੱਤਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਕਾ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਵਾਸਤਾ ਪਾ ਕੇ ਯੌਰਪ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਨਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਾਂਝੇ ਯੌਰਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰਨ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਅੱਸੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਲੋਕ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਵੋਟ ਪਾ ਦੇਣਗੇ।

ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਕੋਲ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਸੋਵਰਿਨਿਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ। ਰੁਆਂਡਾ ਅਤੇ ਕੰਬੋਡੀਆ ਦੇ ਉਹ ਨਾਗਰਿਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਖੋਪਰੀਆਂ ਦੇ ਢੇਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਟੈਲੀਵਿਯਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਕਰੀਨਾਂ ਉੱਤੇ ਵਿਖਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਾਰੇ ਸੋਵਰਿਨ ਸਟੇਟ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੋਵਰਿਨਿਟੀ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਭਾਈਵਾਲ ਸਨ। ਹਰ ਨਾਗਰਿਕ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਸੇਵਰਿਨਿਟੀ ਹੈ; ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਝੱਗ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਾ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਹੋ ਇਹ ਉਦੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼-ਭਗਤੀ ਦੀ ਸਿਜ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇਸ ਡੁੱਗ ਦਾ ਟੀਕਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਸਾਇੰਸ, ਸਨਅਤ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਨੇ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਾਰਾ ਦੋਸ਼ ਬਣਾ ਕੇ ਸਰਬਸੱਤਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਬੋਲੋੜਾ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ; ਜਦੋਂ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਇਹ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੂਜੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਬਿਨਾਂ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਜੀਵਨ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਉਦੋਂ ਵੀ ਸਰਬਸੱਤਾ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਇਹ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਸਿਆਸਤ ਨੈਤਿਕਤਾ ਨਾਲ ਕੋਈ ਨਾਤਾ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਸੇਵਰਿਨਿਟੀ ਅਤੇ ਆਤੰਕਵਾਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਦਿਸੇਗਾ। ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਅਦਾਲਤ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਕਾਨੂੰਨ ਆਪ ਘੜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘੜੇ ਹੋਏ ਕਾਨੂੰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਸੋਵਰਿਨ ਹਨ। ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਦੁਰਭਾਗ ਹੈ ਕਿ ਸਾਇੰਸ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਸਰਕਾਰੀ ਸੇਵਰਿਨਿਟੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਤੰਕਵਾਦ ਦੀ ਸੋਵਰਿਨਿਟੀ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾਇੰਸ ਅਤੇ ਸੋਵਰਿਨਿਟੀ, ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਸਾਇੰਸ ਦਾ ਤਿਆਗ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ: ਸਰਬਸੱਤਾ ਦੇ ਤਿਆਗ ਵਿੱਚ ਸਿਆਣਪ ਹੈ।

ਸਰਬਸੱਤਾ ਇੱਕ ਪਸ਼ੂਪੁਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂਪੁਣੇ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ-ਸੰਤੁਲਨ ਹਥਿਆਰ ਮੰਗ ਕੇ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਵਾਲਾ ਮੁਲਕ