ਪਰਬਤ ਵਾਂਗੂ ਮੀਤ। ਖਲਕਤ ਵਾਸਤੇ

ਦੇਵੀਂ ਸਦਾ ਦਿਆਲ ਲੇਵੀਂ ਕਦੀ ਨਾ

ਦੇਂਦਾ ਕਦੀ ਨ ਰੋਸ ਗੁੱਸਾ ਖਾਵਣਾ।

ਦੇ ਕੇ ਕਦੀ ਹਸਾਨ ਕਰਨਾ ਰਤੀ ਨਾ।

ਬੈਂਤ : 2 ਤੁਕਾਂ ; 10+9=19 ਮਾਤਰਾਵਾਂ, 15+11=26 ਮਾਤਰਾਵਾਂ, 16+12=28 ਮਾਤਰਾਵਾਂ, 20+20=40 ਮਾਤਰਾਵਾਂ

ਲੱਛਣ : ਬੈਂਤ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅਰਬੀ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੂਲੋਂ ਦੋ ਤੁਕਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਬੈਂਤ 'ਨਸੀਹਤ ਨਾਮੇ' ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਹਰ ਤੁਕ ਵਿੱਚ 19 ਮਾਤਰਾਵਾਂ, 10 ਤੇ 9 ਮਾਤਰਾ ਉੱਪਰ ਬਿਸਰਾਮ ਅਤੇ ਅੰਤ ਗੁਰੂ-ਲਘੂ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ :-

ਕੀਜੈ ਤਵਜਿਆ ਨ ਕੀਜੈ ਗੁਮਾਨ

ਨ ਰਹਿਸੀ ਇ ਦੁਨੀਆ ਨ ਰਹਿਸੀ ਦਿਵਾਨ।

ਇਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਨੇ 'ਨਵੀਨ ਬੈਂਤ' ਦੀ ਲੀਹ ਪਾਈ, ਜਿਸ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹਾਫ਼ਜ਼ ਬਰਖੁਰਦਾਰ ਦੇ ਚਾਰ ਤੁਕਾਂ ਵਾਲੇ ਬੈਂਤ ਤੋਂ ਹੋਇਆ, ਜਿਵੇਂ :-

ਸੱਸੀ ਸਣੇ ਸਹੇਲੀਆਂ, ਆਈ ਰੰਗ ਮਹੱਲ

ਤੇ ਪੁੰਨੂੰ ਹੋਤ ਨ ਸਕਿਆ, ਝਾਲ ਸੱਸੀ ਦੀ ਝੱਲ

ਉਸ ਪੁਰ ਕੁਰਲਾਏ ਹਾਫ਼ਜ਼ਾ ! ਦੋ ਨੈਣਾਂ ਦੇ ਛੱਲ।

ਓਹ ਲੈਣ ਸੰਜੋਹੀਂ ਨਿਕਲੇ, ਬਾਣ ਕਲੇਜਾ ਸੱਲ।  

ਇਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਬੈਂਤ ਦੀ ਤੁਕ ਲੰਮੇਰੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈ ਅਤੇ ਤੁਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਵਧਦੀ ਗਈ। ਵਾਰਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ 'ਨਵੀਨ ਬੈਂਤ' ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਇਹੋ ਬੈਂਤ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਾਤਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 20+20=40 ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਕ-ਅੱਧ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ-ਵੱਧ ਕਰ ਲੈਣ ਨੂੰ ਵੀ ਕੋਈ ਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਜਿਵੇਂ :-

ਰਾਂਝਾ ਆਖਦਾ ਛੜਾ ਛੜਾਕ ਹਾਂ ਮੈਂ,

ਨਹੀਂ ਜੀਉਂਦਾ ਮਾਉਂ ਤੇ ਬਾਪ ਮੇਰਾ।

ਤੁਸਾਂ ਤੁੱਠਿਆਂ ਹੋਏ ਜੀ ਕੰਮ ਮੇਰਾ,

ਤੁਸਾਂ ਤੁੱਠਿਆਂ ਉਤਰੇ ਪਾਪ ਮੇਰਾ।

ਸ਼ਰਬਤ ਜੋਗ ਦਾ ਘੋਲ ਪਿਲਾਓ ਮੈਨੂੰ

ਤਦੋਂ ਉਤਰੇ ਨਾਥ ਸੰਤਾਪ ਮੇਰਾ।

 

ਅਲੰਕਾਰ

ਅਲੰਕਾਰ ਬੋਲੀ ਦੀ ਉਹ ਖੂਬੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਜਾਂ ਅਰਥ ਦੀ ਕੋਈ ਖਾਸ ਸੁੰਦਰਤਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਆਖੇ :-

'ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਦਾ ਮਨ ਵੇਖਿਆ, ਹੁੰਦਾ ਬਹੁਤ ਕਠੋਰ।"