ਸੀ। ਆਪਣੇ ਸ-ਯਤਨ ਸਹਿਜ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਾਧਾਰਣ ਵਿਵਹਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮੈਂ ਆਖਿਆ, "ਆਪਣੇ ਦੋ ਕੁ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਨੂੰ 'ਕਲਾ ਲਈ ਸਰਾਪ’ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ 'ਕਲਾ ਦਾ ਕਲੰਕ' ਅਤੇ 'ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਕਲਾ ਲਈ ਅਢੁੱਕਵਾਂ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ' ਆਖ ਗਏ ਹੋ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਵਿਸਥਾਰ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਿਰਣੇ, ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਤਰਕ ਵਿੱਚੋਂ ਉਪਜੇ ਹਨ। ਜੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਗੰਭੀਰ ਤਰਕ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਕਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੀ ਲੱਗ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ-ਵਾਰਤਾ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ: ਦੂਸਰੀ ਕਿਸੇ ਮਿਲਣੀ ਉੱਤੇ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲਵਾਂਗੇ।"

"ਜੀ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਮੇਰੇ ਨਿਰਣੇ ਨਹੀਂ ਹਨ; ਸਾਧਾਰਣ ਰਾਵਾਂ ਹਨ। ਮੇਰੀ ਕਾਹਲ ਵਿੱਚੋਂ ਉਪਜੀ ਹੋਈ ਸੰਖੇਪਤਾ ਨੇ ਮੇਰੇ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਣਿਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਸ਼ਾਇਦ।"

"ਤੁਹਾਡੀ ਕਾਹਲ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਮਝ ਸਕਦੀ ਹਾਂ। ਦਿਨ ਭਰ ਦੇ ਕੰਮ ਨਾਲ ਅੱਕ-ਥੱਕ ਗਏ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਮੈਂ ਚਾਹ ਬਣਾ ਕੇ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹਾਂ। ਚਾਹ ਪੀਂਦਿਆਂ ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਵੀ ਕਰ ਲਵਾਂਗੇ।"

"ਜੀ ਨਹੀਂ, ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਭਾਰਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਥਕੇਵਾਂ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਰਹੀ ਗੱਲ ਅਕੇਵੇਂ ਦੀ, ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਘਾਲਣਾ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਇੱਕ ਕਰਮ-ਭੂਮੀ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਵਿਸਮਾਦ ਭਰੀ ਇਸ ਵਿਚਿੱਤਰ ਕਰਮ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦੇ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅਕੇਵਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਅੱਖ ਨੂੰ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪਾਉਣ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਏਥੇ ਦੁੱਖ, ਚਿੰਤਾ, ਉਦਾਸੀ, ਉਡੀਕ, ਆਸ਼ਾ, ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਕਾਹਲ ਆਦਿਕ ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਅਕੇਵੇਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਮੇਰੀ ਕਾਹਲ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਬਗੀਚੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਜੇ ਮੈਂ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਨਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਉਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣਗੇ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਏਧਰ-ਓਧਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੇ। ਹੁਣ ਇਹ ਨਾ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਕਿ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਡਾਂਟ-ਡਪਟ ਵੀ ਕਰਨਗੇ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗੁੱਸੇ ਘੱਟ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਾਂ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਉਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਕੰਮ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਮੈਂ ਆਪ ਉਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਰਨਾ ਆਰੰਭ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਾਂਗਾ। ਉਹ ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਲਾਗੇ ਬੈਠ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਵੇਖਣ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਅਣਗਹਿਲੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵੀ ਆਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਓਹ ਹੋ, ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਵਾਧੂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਕਤ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਦੱਸੋ, ਗੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਿੱਥੋਂ ਕਰੀਏ ?"

"ਗੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਵੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੇ ਛੇਤੀ ਛੇਤੀ ਮੁੱਕਣਾ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਚਾਹ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦੀ ਹਾਂ।" ਇਹ ਆਖ ਕੇ ਮੈਂ ਉਸ ਦਾ ਉੱਤਰ ਉਡੀਕੇ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਕੁਰਸੀ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਕਮਰਿਉਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜ ਕੇ ਚਾਹ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝ ਗਈ। ਚਾਹ ਪੀਣ ਦੀ ਲੋੜ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਘੱਟ ਸੀ, ਪਰ ਚਾਹ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਮੈਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ। ਏਨੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਉਸ ਅਜੀਬ ਆਦਮੀ ਦੀਆਂ ਅਨੋਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਉੱਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਠੀਕ ਵੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਗੈਸ ਕੁੱਕਰ ਉੱਤੇ ਚਾਹ ਲਈ ਪਾਣੀ ਗਰਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀਆਂ ਆਖੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਅੱਗੜ-ਪਿੱਛੜ ਅਤੇ ਬੇ-ਤਰਤੀਬੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਦੁਹਰਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। 'ਮੇਰੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਕੋਲ ਬੈਠ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ