ਐਸਾ ਗਿਆਨ ਹੈ ਜੋ ਆਜ਼ਾਦ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਹੀ ਐਸਾ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ ਜੋ ਕੇਵਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਲਈ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈP ਸਮਾਜ ਦੇ ਭੌਤਿਕ/ਪਦਾਰਥਕ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਜਿਗਿਆਸੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਜਿਗਿਆਸਾ 'ਜਾਨਣ' ਦੇ ਕੁਝ ਸਾਧਾਰਣ ਨੇਮਾਂ 'ਤੇ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦਰਸ਼ਨ ਜਾਂ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਾਰਣ ਨੇਮਾਂ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ।

ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦਿਸਦੀ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਹੀ ਜਾਨਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰ ਬਦਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਚੰਦ-ਸੂਰਜ ਜਿਹੇ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਮੁੱਢਲੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਸੋਝੀ ਸ਼ਰਧਾਭਾਵੀ ਤੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਰਹੀ। ਰਵਾਇਤ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਰ ਦੌਰ ਵਿਚ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਮਰਜ਼ੀ ਰਾਹੀਂ ਮਾਨਤਾ ਹਾਸਿਲ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਪਿੱਛੇ ਕਿਸੇ ਪਰਮ-ਸੱਤਾ ਨੂੰ ਵਿਦਮਾਨ ਸਮਝਣ ਵਾਲੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਰੁਝਾਨ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲ ਪਰਮ-ਸੱਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਭਿਆਸ ਵਿਚ ਪਏ। ਕੁਝ ਹੋਰ ਬੁੱਧੀਮਾਨਾਂ ਨੇ ਪਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਤੁਰੀ ਆਉਂਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀ ਦੀ ਕਸੌਟੀ 'ਤੇ ਪਰਖਦਿਆਂ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਰੀਕ ਤੰਦਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਰੂਸੀ ਦਰਸ਼ਨ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਕੋਰਸ਼ੁਨੋਵਾ ਅਨੁਸਾਰ ਅਕੀਦੇ ਦੀ ਥਾਂ ਤਰਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਭੌਤਿਕ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ ਥਾਂ ਭੌਤਿਕ ਅਹਿਸਾਸ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦ ਤੋਂ ਭੌਤਿਕਤਾ ਵੱਲ ਮੋੜਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਹਾਰ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਦਇਆ, ਕਠੋਰਤਾ, ਨਰਮਾਈ, ਬਦੀ, ਚੰਗਿਆਈ ਆਦਿ ਨੂੰ ਠੋਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਦੇਖਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਨਿੱਜੀ ਅਹਿਸਾਸ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਲਈ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ। ਆਦਿ ਮਨੁੱਖ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਸਾਰ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਇਕ-ਦੂਸਰੇ ਨਾਲ ਰਲਗੱਡ ਸਨ। ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਮਾਨਵੀਕਰਨ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਜਾਂ ਕ੍ਰੋਧ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹੋਣੀ ਮੰਨ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਮੌਲਿਕਤਾ ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਅਨੁਭਵ ਲਗਭਗ ਗ਼ੈਰ-ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਦਰਸ਼ਨ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿਚ ਅਸਪੱਸ਼ਟ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਆਖਿਆਉਣ ਜਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਮਝਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਾਹਰੀ ਜਗਤ, ਮਨੁੱਖੀ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਪਰਮ ਸੱਚ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਰਹੱਸ-ਉਦਘਾਟਨ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁੱਢਲੀ ਰੁਚੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਦਰਸ਼ਨ ਸੱਚ ਤੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਖੋਜ ਹੈ ਜੋ ਅਣਜਾਣੇ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਰਾਹੀਂ