ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ

 

 ਲੇਖਕ : ਪ੍ਰਿ. ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਲੁਧਿਆਣਾ

ਦੂਜੇ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਆਹ, ਨਕਾਹ, ਮੈਰਿਜ, ਪਰਨੈ, ਸ਼ਾਦੀ, ਪਾਨੀ ਗ੍ਰਹਿਣ ਆਦਿ ਦੇ ਅੱਲਗ ਨਾਮ ਦਿਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਇਸ ਮੋੜ ਨੂੰ ਅਥਵਾ ਗ੍ਰਹਿਸਥ ਮਾਰਗ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਨਾਮ- ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਹੈ । ਅਨੰਦ ਦਾ ਲਫ਼ਜ਼ੀ ਅਰਥ ਹੈ ਖੇੜਾ ਖੁਸ਼ੀ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਨੰਦ-ਕਾਰਜ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਕਾਰਜ । ਹੋਵੇ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿਚ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਇਸ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮੋੜ ਵਾਸਤੇ ' ਸਕਲ ਧਰਮ ਮਹਿ ਗ੍ਰਹਿਸਤ ਪ੍ਰਧਾਨ' ਦਾ ਪਦ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਮਨੁੱਖੀ ਫਰਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਮੱਨੁਖੀ ਫਰਜ਼ । ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਗ੍ਰਹਿਸਥ ਮਾਰਗ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਨ ਕਰਨ 'ਅਥਵਾ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਰਹਿਣ ਨੂੰ ਕੋਰਾ ਪਖੰਡ ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਮ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਧਰਮ ਨਾਲ, ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਅਥਵਾ ਮਨੁਖਤਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਨਾਲ ਉੱਕਾ ਹੀ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਕਰਤੇ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਥਵਾ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਅਵਗਿਆ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਵਾਲੇ ਮਹਾਨ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਥ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੁੱਲ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਭ ਪਾਸੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਰੀਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਵੇਦੀ ਦੇ ਫੇਰਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ, ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਮਹਾਨ ਘਾਲਣਾ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਅਨੰਦ ਮੈਰਿਜ ਐਕਟ ੧੯੦੯ ਸਿੱਖ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਟਿੱਕਾ ਰਿਪੁਦਮਨ ਸਿੰਘ ਆਫ ਨਾਭਾ ਨੇ ਜਦ ਸਿੱਖ ਰੀਤੀ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕਰੜਾ ਵਿਰੋਧ ਆਪਣੇ ਹੀ ਪਿਤਾ-ਮਹਾਰਾਜਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ । ਸ. ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਜੀਠੀਆ ਨੇ ਇਸ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਨ ਤੀਕ, ਪੱਕੇ ਹੱਥੀਂ ਪਕੜਿਆ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਔਕੜਾਂ ਨੂੰ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਸਹਾਰਿਆ।

ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖ ਸੁਧਾਰਕ ਲਹਿਰਾਂ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਨਾਮਧਾਰੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਬੜਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਲਹਿਰਾਂ ਬਾਦ ਵਿਚ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਮੂਲ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਟੁੱਟ ਕੇ ਸ਼ਖਸੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਡੰਮ੍ਹ ਦੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿਚ ਫਸ ਗਈਆਂ।

ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੇਦੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਰੀਤ ਦਾ ਤਿਆਗ ਪਹਿਲੇ ਜਾਮੇ ਤੋਂ ਹੀ ਕਰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਣ ਜਿਥੇ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਰੀਤਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜੱਕੜ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ ਉਥੇ ਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਵਿਆਹ ਦਾ ਢੰਗ ਵੀ ਫਿਰ ਇਕ ਵਾਰੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾ ਬੈਠਾ ਜਿਵੇਂ ਸਿੱਖ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦਾ ਇਸ ਤੋਂ ਕਦੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਢੰਗ ਰਿਹਾ ਹੀ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਸਾਡੇ ਹਥਲੇ ਲੇਖ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਣਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦੇ ਅਸਲੀ ਰੂਪ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਰੋਧੀ