ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਘਰ ਪੁੱਜੇ, ਦਿਨ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਅਜੋ ਹੈ ਸੀ, ਉਂਞ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਸਾਢੇ ਨੌਂ

ਵੱਜ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਡਰਾਇੰਗ ਰੂਮ ਦੀ ਕੰਧ ਉੱਤੇ ਲੱਗੀ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ ਘੜੀ ਨੂੰ ਸਾਢੇ ਨੌਂ ਵਜਾਉਂਦੀ ਵੇਖ ਕੇ ਕੁਸੁਮ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, "ਮਾਮਾ ਜੀ, ਇਹ ਟਾਈਮ ਠੀਕ ਹੋ ?"

"ਹਾਂ, ਬੇਟਾ ਜੀ, 'ਬਾਮ ਦੇ' ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਅਨੁਸਾਰ 'ਰਾਤ ਦੇ' ਸਾਢੇ ਨੌਂ ਵੱਜ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।"

"ਅਰੇ ਹਾਂ, ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹਾਂ ਨਾ ਅਸੀਂ, ਏਥੇ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਵਡੇਰਾ ਹੈ।"

ਬਾਹਰਲੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਉੱਤੇ ਦਸਤਕ ਹੋਈ: ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਉੱਤੇ ਬਿੱਲ ਅੰਦਰ ਆਇਆ ਅਤੇ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਸਿੰਘ, ਤੁਹਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 'ਜੀ ਆਇਆਂ' ਆਖਦਾ ਹੈ ?"

"ਭੈਣ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ 'ਨਮਸਤੇ' ਜਾਂ 'ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ' ਆਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਰਾ ਉਸਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਲੰਮੀ ਉਮਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਦਾ ਸੁਹਾਗਵਤੀ ਹੋਣ ਦੀ ਅਸੀਸ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।"

ਬਿੱਲ ਕੁਸੁਮ ਦੇ ਲਾਰੀ ਚਲੇ ਗਿਆ। ਕੁਸੁਮ ਨੇ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ ਉੱਠ ਕੇ ਹੱਥ ਜੋੜੇ ਅਤੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਇਆ। ਬਿੱਲ ਨੇ ਉਸਦਾ ਸਿਰ ਆਪਣੇ ਦੋਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਲੈਂਦਿਆਂ ਉਸਨੂੰ ਅਸੀਸ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਖਿੜਖਿੜਾ ਕੇ ਹੱਸਦਾ ਹੋਇਆ ਆਖਣ ਲੱਗਾ, "ਮੈਂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਿਖ ਜਾਵਾਂਗਾ ਹੈ ਨਾ ਸਿੰਘ ?"

ਕੁਸੂਮ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸੀ ਪਰ ਬਿੱਲ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਬੁਲਾ ਕੇ ਉਸਨੇ ਆਖਿਆ, "ਸਿੰਘ, ਵਿਆਹ ਦੇ ਕੰਮ ਲਈ ਦੋ, ਤਿੰਨ, ਚਾਰ, ਪੰਜ...ਜਿੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੋਵੇ, ਨਿੲੱਕ ਕਰ ਲਵੀਂ। ਸਭ ਕੰਮ ਚੱਲਦੇ ਰਹਿਣੇ ਹਨ, ਕੰਮ ਹੈ ਹੀ ਕਿੰਨਾ ? ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਦੀ ਰਿਕਰ ਨਾ ਕਰੀਂ, ਤੇਰੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲੱਗਦੀ ਰਹੇਗੀ। ਮੇਰੀ ਭੈਣ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੈ; ਬਹੁਤਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਏਨਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਰ ਹੀ ਸਕਦਾ ਹਾਂ।"

"ਨਹੀਂ ਬਿੱਲ, ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਪੈਣਾ। ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਲੜਕੀ ਦੇ ਸਹੁਰਿਆਂ ਨੇ ਆਪੇ ਕਰ ਲੈਣਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਮੁਫ਼ਤ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ।"

"ਭਾਰਤੀ ਵਿਆਹ ਬਹੁਤ ਰੰਗੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਨਾ ਸਿੰਘ ? ਬੜਾ ਮਜਾ ਆਵੇਗਾ। ਮੈਂ ਭਾਰਤੀ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਏਨਾ ਨੇੜੇ ਹੋ ਕੇ, ਆਦਿ ਤੋਂ ਅੰਤ ਤਕ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ। ਹੁਣ ਵੇਖਾਂਗਾ। ਤੂੰ ਇਸ ਵਿਆਹ ਵਿਚ ਲੜਕੀ ਦਾ ਪਿਤਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਭਰਾ ਦਾ ਰੋਲ ਕਰਾਂਗਾ। ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਵੀ ਸਭ ਕੁਝ।"

ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ "ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਸਮੇਂ ਡਰਾ ਲਾਵਾਂ ਵਿਚ ਲੜਕੀ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਰਾਹਨੁਮਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: ਵਿਦਾਇਗੀ ਸਮੇਂ ਭੈਣ ਦੀ ਡੋਲੀ ਮੋਢਿਆਂ ਉੱਤੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਜੂਹੋਂ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।"

"ਏਥੇ ਤਾਂ ਡੋਲੀ ਨਹੀਂ ਹੋਏਗੀ।"