ਬਾਬਾ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਕਰਕੇ 'ਬਾਬਾ' ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲੰਮਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਦਾਹੜਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਲ, ਨਿਰਛਲ ਮਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿਆਣਪਾ ਸਜਿਆ ਸਿਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਬਣਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਹਿਰੋਂ ਬਾਹਰ ਸਾਡੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਚੋਖਾ ਆਦਰ ਮਾਣ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ 'ਚੋਰ' ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਚੇਚਾ ਸੰਬੰਧ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗਾ ਨਿਰਛਲ, ਇਕਲੌਤਾ ਪੁੱਤਰ, ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਧੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਉਹ ਉਚੇਚੇ ਆਦਰਯੋਗ ਸਨ। ਇਸ ਰਿਸ਼ਤੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਇਕ ਸੰਬੰਧ ਸੀ; ਉਹ ਸੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗ੍ਰਾਮੀ ਹੋਣ ਦਾ ਸੰਬੰਧ। ਉਹ ਕਈ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।
ਬਾਬਾ ਜੀ ਜਿੰਨੇ ਮਿਹਨਤੀ ਸਨ ਓਨੇ ਹੀ ਹੱਸਮੁਖ ਅਤੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਵੀ ਸਨ। ਉਹ ਕੁੱਬੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਰ ਆਪਣੀ ਕਮਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਧੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਮੋਢੇ ਪੀੜ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਪੀੜ ਦਾ ਕੋਈ ਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਹਾਂ, ਅੱਗੇ, ਉਪਰ ਜਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀਆਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਲੰਮੀ ਸਾਂਝ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਣ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਖਿਆ, "ਕਾਕਾ, ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਹਾਂ। ਮੋਢਿਆਂ ਦੀ ਪੀੜ, ਕਮਰ ਦਾ ਕੁੱਬ ਸਾਡੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਹੈ।" ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਨਿਰਫਲ ਮੁਸਕਾਨ ਸੀ; ਓਨੀ ਹੀ ਸੱਚੀ, ਜਿੰਨੀ ਮੇਰੀ ਹੈਰਾਨੀ ।
ਮੇਰੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਖਿਆ, "ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਲੜਦੇ ਅਸੀਂ ਕੈਦ ਹੋ ਗਏ। ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼-ਭਗਤਾਂ ਕੋਲੋਂ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਵਾ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ । ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਜੂ ਅਸੀਂ ਜੇਹਲੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਵਿਖਾਉਣ ਜੋਰੀ ਨਾ ਰਹੀਏ, ਮੁੜ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਾਂ ਨਾ ਲਈਏ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੰਨ ਹੋ ਜਾਣ। ਸਾਨੂੰ ਈਨ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਤਸੀਹੇ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਸਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਕਰ ਕੇ ਹੱਥਕੜੀ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਕਾਲ-ਕੋਠੜੀ ਦੀ ਛੱਤ ਨਾਲੋਂ ਇਕ ਰੱਸਾ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਲਮਕਾ ਕੇ ਉਸ ਨਾਲ ਇਕ ਕੁੰਡੀ (ਹੱਕ) ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਮੇਚ ਉੱਤੇ ਖਲ੍ਹਾਰ ਕੇ ਹੱਥਕੜੀ ਨੂੰ ਉਸ ਕੁੰਡੀ ਵਿਚ ਫਸਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਮੇਜ਼ ਸਾਡੇ ਹੇਠੋਂ ਖਿੱਚ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਇਉਂ
