ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਉੜੀ ਨੰ. 40 ਵਿਚ 'ਦੁੱਧ ਵਿਚ ਕਾਂਜੀ' ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵੀ 'ਸਿੱਧਾ' ਜੋਗੀਆਂ ਦੇ ਦੋਗਲੇਪਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ—

-ਪੁਛੇ ਜੋਗੀ ਭੰਗਰਨਾਥੁ, ‘ਤੁਹਿ ਦੁਧ ਵਿਚਿ ਕਿਉਂ ਕਾਂਜੀ ਪਾਈ॥

-ਨਾਨਕ ਆਖੇ, ਭੰਗਰਨਾਥ ਤੇਰੀ ਮਾਉ ਕੁਚਜੀ ਆਹੀ॥

ਭਾਂਡਾ ਧੋਇ ਨ ਜਾਤਿਓਨ ਭਾਇ ਕੁਚਜੇ ਫੁਲੁ ਸੜਾਈ॥

ਹੋਇ ਅਤੀਤੁ ਗ੍ਰਿਹਸਤਿ ਤਜਿ ਫਿਰਿ ਉਨਹੁ ਕੇ ਘਰਿ ਮੰਗਣਿ ਜਾਈ॥ (ਪਉੜੀ ੪੦)

 

ਮੰਗਲਾਚਰਣ (ਹਮਦ)

ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਦਾ ਆਰੰਭ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਅਰਥਾਤ ਪ੍ਰਭੂ ਜਾਂ ਗੁਰਦੇਵ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਵਾਰ ਦਾ ਆਰੰਭ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ।

-ਨਮਸਕਾਰ ਗੁਰਦੇਵ ਕੋ ਸਤਿਨਾਮੁ ਜਿਸ ਮੰਤ੍ਰ ਸੁਣਾਇਆ॥

ਭਵਜਲ ਵਿਚੋਂ ਕਢਿ ਕੈ ਮੁਕਤਿ ਪਦਾਰਥਿ ਮਾਹਿ ਸਮਾਇਆ॥

ਜਨਮ ਮਰਣ ਭਉ ਕਟਿਆ ਸੰਸਾ ਰੋਗੁ ਵਿਯੋਗੁ ਮਿਟਾਇਆ॥

ਸੰਸਾ ਇਹੁ ਸੰਸਾਰੁ ਹੈ ਜਨਮ ਮਰਨ ਵਿਚਿ ਦੁਖ ਸਵਾਇਆ॥

 

ਨਾਇਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਨਾਇਕ

ਵਾਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਅਰਥਾਤ ਪ੍ਰਤੀਨਾਇੱਕ ਵੀ ਨਾਇੱਕ ਵਾਂਗ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਥੋੜ੍ਹੀ ਕੀਤਿਆਂ ਈਨ ਮੰਨਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀਨਾਇੱਕ ਨਾਇੱਕ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਵਜੋਂ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਲਿਖੀ ਚੰਡੀ ਦੀ ਵਾਰ ਨੂੰ ਭੁਗਤਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਵਿਚ ਖਲਨਾਇੱਕ (ਰਾਖਸ਼, ਦਾਨਵ ਅਤੇ ਦੈਂਤ) ਈਨ ਮੰਨਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਤਾਂ ਰੋਹ 'ਚ ਆ ਕੇ ਪੂਰੀ ਤਨਦੇਹੀ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹਨ-

-ਤਣਿ ਤਣਿ ਕੈਬਰ ਛੱਡਣ ਦੁਰਗਾ ਸਾਮ੍ਹਣੇ॥

ਰਾਖਸ ਰਣੋਂ ਨ ਭੱਜਨ, ਰੋਹੇ ਰੋਹਲੇ ॥

-ਰਾਖਸ਼ ਆਏ ਰੋਹਲੇ ਖੇਤ ਭਿੜਣ ਕੇ ਚਾਇ॥

ਲਿਸ਼ਕਣ ਤੇਗਾਂ ਬਰਛੀਆਂ, ਸੂਰਜ ਨਦਰਿ ਨ ਪਾਇ ॥

ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਇਸ ਵਾਰ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਪੂਰਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦੀ ਹੈ—

-ਜੀਵਣਿ ਮਾਰੀ ਲਤਿ ਦੀ ਕੇਹੜਾ ਸੁਤਾ ਕੁਫਰ ਕੁਫਾਰੀ॥

ਲਤਾ ਵਲਿ ਖੁਦਾਇ ਦੇ ਕਿਉ ਕਰਿ ਪਇਆ ਹੋਇਆ ਬਜਿਗਾਰੀ। (ਪਉੜੀ ੩੨)