ਇਹਿ ਸੁਣਿ ਬਚਨਿ ਜੋਗੀਸਰਾਂ, ਮਾਰਿ ਕਿਲਕ ਬਹੁ ਰੂਇ ਉਠਾਈ॥

ਖਟਿ ਦਰਸਨ ਕਉ ਖੇਦਿਆ ਕਲਿਜੁਗਿ ਨਾਨਕ ਬੇਦੀ ਆਈ।

ਸਿਧਿ ਬੋਲਨਿ ਸਭਿ ਅਵਖਧੀਆ ਤੰਤ੍ਰ ਮੰਤ੍ਰ ਕੀ ਧੁਨੋ ਚੜ੍ਹਾਈ॥

ਰੂਪ ਵਟਾਏ ਜੋਗੀਆਂ ਸਿੰਘ ਬਾਘਿ ਬਹੁ ਚਲਿਤਿ ਦਿਖਾਈ॥

ਇਕਿ ਪਰਿ ਕਰਿ ਕੈ ਉਡਰਨਿ ਪੱਖੀ ਜਿਵੈ ਰਹੇ ਲੀਲਾਈ॥

ਇੱਕ ਨਾਗ ਹੋਇ ਪਉਣ ਛੋੜਿਆ ਇੱਕਨਾ ਵਰਖਾ ਅਗਨਿ ਵਸਾਈ॥

ਤਾਰੇ ਤੋੜੇ ਭੰਗਰਿਨਾਥ ਇੱਕ ਚੜਿ ਮਿਰਗਾਨੀ ਜਲੁ ਤਰ ਜਾਈ॥

ਸਿਧਾ ਅਗਨਿ ਨ ਬੁਝੇ ਬੁਝਾਈ॥  (ਪਉੜੀ ੪੧)

ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਨਾਇੱਕ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨਾਲ ਜੂਝਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਵਿਵੇਕ ਸਿਰਜਦੇ ਹੋਏ ਆਖਿਰ ਜਿੱਤ ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਸਿੱਧ ਮੰਡਲੀ 'ਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ  ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।

-ਸਬਦਿ ਜਿਤੀ ਸਿਧਿ ਮੰਡਲੀ ਕੀਤੋਸੁ ਅਪਣਾ ਪੰਥੁ ਨਿਰਾਲਾ॥ (ਪਉੜੀ ੩੧)

ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਸਿੱਧ ਮੰਡਲੀ 'ਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ :-

—ਗੜ ਬਗਦਾਦ ਨਿਵਾਇ ਕੈ ਮਕਾ ਮਦੀਨਾ ਸਭੇ ਨਿਵਾਇਆ॥

ਸਿਧ ਚਉਰਾਸੀਹ ਮੰਡਲੀ ਖਟਿ ਦਰਸਨਿ ਪਾਖੰਡਿ ਜਿਣਾਇਆ॥

ਪਾਤਾਲਾ ਆਕਾਸ ਲਖ ਕੀਤੀ ਧਰਤੀ ਜਗਤ ਸਥਾਇਆ॥

ਜੀਤੀ ਨਵ ਖੰਡਨ ਮੇਦਨੀ ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਦਾ ਚੱਕ੍ਰ ਫਿਰਾਇਆ।।

ਦੇਵ ਦਾਨੋ ਰਾਕਸਿ ਦੈਤ ਸਭ ਚਿਤਿ ਗੁਪਤਿ ਸਭਿ ਚਰਨੀ ਲਾਇਆ॥ (ਪਉੜੀ ੩੭)

-ਜਿਣਿ ਮੇਲਾ ਸਿਵਰਾਤਿ ਦਾ ਖਟ ਦਰਸਨਿ ਆਦੇਸ਼ ਕਹਾਈ। (ਪਉੜੀ ੪੪)

ਮਾਰਿਆ ਸਿਕਾ ਜਗਤਿ ਵਿਚਿ ਨਾਨਕ ਨਿਰਮਲ ਪੰਥ ਚਲਾਇਆ॥ (ਪਉੜੀ ੪੫)

 

ਪਉੜੀ-ਪ੍ਰਬੰਧ

ਪਿੱਛੇ ਅਸੀਂ ਵਾਰ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਵਿਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਤ ਪਉੜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਪ੍ਰੋ. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਹੈ ਕਿ "ਪਉੜੀ ਵਾਰ ਲਈ ਇੱਕ ਚਰਣ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਰਚਨਾ ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀ। ਪਉੜੀ ਵਾਰ ਦਾ ਪਿੰਡਾ ਹੈ ਤੇ ਜੁੱਧ ਕਥਾ ਇਸ ਦੀ ਰੂਹ। ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਮੇਲ ਨਾਲ ਹੀ ਅਸਲ ਵਾਰ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।" ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਾ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਲੀ ਪਉੜੀ ਬਾਬਤ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ "ਵਾਰ ਇੱਕ ਕਾਵਿ ਭੇਦ ਹੈ। ਵਾਰ ਦੇ ਹਰ ਭੇਦ ਨੂੰ ਪਉੜੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਬੰਦ ਪੌੜੀ ਜਾਂ ਸੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਇੱਕ ਡੰਡੇ ਵਾਂਗੂ ਹੈ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਚਾਲ ਨੂੰ