ਇੱਕ ਕਦਮ ਹੋਰ ਅਗੇਰੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 'ਪਉੜੀ' ਅਸਲ ਵਿਚ ਇੱਕ ਕਾਸ ਛੰਦ ਨਹੀਂ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋਹਰਾ, ਸੋਰਠਾ ਜਾਂ ਕੋਰੜਾ ਛੰਦ ਹਨ।" (ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ : ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਨਾ 199) ਡਾ. ਕੋਹਲੀ ਦੇ ਉਪਰੋਕਤ ਕਥਨ ਤੋਂ ਸਾਡੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਬਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਉੜੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਛੰਦ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਛੰਦ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਪੈਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਮਾਤ੍ਰਿਕ ਜਾਂ ਵਰਣਿਕ ਜਾਂ ਗਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਮਾਤਰਾਵਾਂ, ਲਗਾਂ, ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ-ਕਿਤਾਬ ਵੀ ਕਰਨੇ ਪੈਣਾ ਸੀ। ਉਂਝ ਵੀ ਚੰਡੀ ਦੀ ਵਾਰ ਦੇ ਕਰਤਾ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਕਥਨਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਇਹ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਛੰਦ ਨਹੀਂ—

—ਦੁਰਗਾ ਪਾਠ ਬਣਾਇਆ ਸਭੇ ਪਉੜੀਆਂ॥

ਫੇਰ ਨ ਜੂਨੀ ਆਇਆ ਜਿਨ ਇਹ ਗਾਇਆ॥

'ਲਊ ਕੁਸੂ ਦੀ ਵਾਰ' ਦੇ ਕਰਤਾ ਨੇ ਵਾਰ ਵਿਚ ਕਈ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ—

-ਕੀਰਤਿ ਦਾਸ ਸੁਣਾਈ, ਪੜਿ ਪੜਿ ਪਉੜੀਆਂ॥

ਦਾਸ ਥੀਆਂ ਕੁਰਬਾਣੇ, ਪਉੜੀ ਆਖਿ ਆਖਿ॥

ਜਿੱਥੋਂ ਤਕ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ, ਇਸ ਦੀ ਤਕਨੀਕੀ ਬੁਣਤੀ ਵਿਚ ਪਉੜੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਾਸ ਮਹੱਤਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀਆਂ ਰਚਿਤ ਵਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਵੀ ਅਧਿਆਤਮਕ ਸਮੱਗ੍ਰੀ ਨੂੰ ਪਉੜੀ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਰਾਹੀਂ ਅੱਗੇ ਵਿਕਸਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੀਆਂ (49 ਪਉੜੀਆਂ) ਪਉੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤੁਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅੱਠ ਅੱਠ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ ਪਰ ਸਿਰਫ਼ ਪਉੜੀ ਨੰ. ਦੋ ਅਤੇ ਅਖੀਰਲੀ 49ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਦੀਆਂ ਸੱਤ ਤੁਕਾਂ ਹੀ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਗੱਲ ਦੱਸਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਪਉੜੀ ਨੰ. ਦੋ ਵਿਚ ਗਿਆਨੀ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਤੁਕ ਕਿਸੇ ਸਰੋਤ (ਪੁਰਾਤਨ ਲਿਖਤੀ ਨੁਸਖਾ) ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਇਹ ਹੈ— -

-ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੁਇ ਸਾਹਿਆ ਤਿਸਿ ਵਿਚ ਆਵੈ ਸਭ ਲੁਕਾਈ॥

ਪਰ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਆਪ ਜਦੋਂ ਇਸ ਵਾਰ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸ ਪੰਕਤੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਤਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ 49ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਵਿਵੇਕ ਬੁਣਤੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ (ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ) ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਹਵਾਲੇ, ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਪਉੜੀ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਚੂੰਕਿ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਛਠੂਮ ਪੀਰ ਅਰਥਾਤ ਛੇਵੇਂ ਸਤਿਗੁਰ ਦੇ ਵੇਲੇ ਤਕ ਹੀ ਜੀਵਤ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਸਮੇਟਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨੁਕਤੇ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ- ਇੱਕ ਸਮੱਰਥਾਵਾਨ ਕਵੀ ਆਪਣੀ ਪਾਠ-ਰਚਨਾ ਵੇਲੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸੰਗ ਜਾਂ ਹਿੱਸੇ ਕਵਿਤਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਿਰਜੀ ਗਈ ਕਵਿਤਾ ਚੁੰਕਿ ਇੱਕ ਚੁੰਬਕ ਦੀ ਨਿਆਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਕਵਿਤਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਪਏ ਅਣਕਹੇ ਵਰੇਵਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਚਨਾ- ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਵੀ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਬਦ-ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ