ਵਿਆਖਿਆ- ਫਿਰ ਮੀਸਾਂਸਾ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਰਚੈਤਾ ਜੈਮਿਨੀ (ਜੈਮਨ) ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਯਜੁਰਵੇਦ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਾਨਸ ਦੇਹੀ ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਕਰੇਗੀ, ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਹੀ ਫਲ ਪਾਏਗੀ। ਪੰਡਿਤ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ ਅਨੁਸਾਰ ਜੇਹਾ ਕਰਮ ਦੇਹੀ ਵਿਚ ਕਰੇਗਾ, ਤੇਹਾ ਹੀ ਫਲ ਅਗਲੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਪਾਵੇਗਾ। ਇੰਝ ਜੈਮਨੀ ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਕਰਮ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਇਸ ਸਿੱਧਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਵਾਸ਼ਨਾ ਕਰਕੇ ਜੀਵ ਜੰਮਦਾ ਮਰਦਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਆਵਾਗਵਨ ਵਿਚ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਵਾਸ਼ਨਾ ਕਰਕੇ ਹੀ ਜੀਵ ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਸੰਸਾ (ਭਰਮ) ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਉਹ ਭਰਮਾਂ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਰਿਸ਼ੀ ਜੈਮਿਨੀ ਨੇ ਯਜੁਰ ਵੇਦ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭਰਮ ਪਿੱਛੇ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਵਰਤਣ ਵਿਹਾਰ ਹੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਾਇਆ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਕਰਮ ਹੀ ਹੈ। ਇੰਝ ਯਜੁਰ ਵੇਦ ਦਾ ਮੰਥਨ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮ ਤੱਤ ਵਿਚ ਕਰਮ ਦਾ ਭਰਮ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਦ੍ਰਿੜਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਰਮ ਬੰਧਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਪਰੋਕਤ ਜੈਮਿਨੀ ਰਿਸ਼ੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਤੱਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਆਖਦੇ ਹਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਭਰਮ (ਸੰਸੇ) ਨਵਿਰਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਸੋ ਮੀਮਾਂਸਕ ਮਤ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕਰਮ ਹੀ ਹਨ ਤੇ ਕਰਮ ਵਾਸ਼ਨਾ ਕਰਕੇ ਭਰਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਸਿਆਮ ਵੇਦ ਕਉ ਸੋਧਿ ਕਰਿ ਮਥਿ ਵੇਦਾਂਤੁ ਬਿਆਸਿ ਸੁਣਾਇਆ॥

ਕਥਨੀ ਬਦਨੀ ਬਾਹਰਾ ਆਪੇ ਆਪਣਾ ਬ੍ਰਹਮੁ ਜਣਾਇਆ॥

ਨਦਰੀ ਕਿਸੈ ਨ ਲਿਆਵਈ ਹਉਮੈ ਅੰਦਰਿ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਇਆ॥

ਆਪੁ ਪੁਜਾਇ ਜਗਤਿ ਵਿਚਿ ਭਾਉ ਭਗਤਿ ਦਾ ਮਰਮੁ ਨ ਪਾਇਆ॥

ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਨ ਆਵੀ ਵੇਦਿ ਮਥਿ ਅਗਨੀ ਅੰਦਰਿ ਤਪਤਿ ਤਪਾਇਆ॥

ਮਾਇਆ ਡੰਡ ਨ ਉਤਰੇ ਜਮਡੰਡੇ ਬਹੁ ਦੁਖਿ ਰੁਆਇਆ॥

ਨਾਰਦਿ ਮੁਨਿ ਉਪਦੇਸਿਆ ਮਥਿ ਭਾਗਵਤ ਗੁਨਿ ਗੀਤ ਕਰਾਇਆ॥

ਬਿਨੁ ਸਰਨੀ ਨਹਿ ਕੋਈ ਤਰਾਇਆ॥ ੧੧॥

ਪਦ-ਅਰਥ- ਸੋਧਿ ਕਰਿ-ਅਧਿਅਨ ਕਰਕੇ। ਬਦਨੀ-ਗਾਇਨ ਕਰਨਾ (ਕਵੀਸ਼ਰੀ) ਮਰਮੁ-ਭੇਦ।

ਵਿਆਖਿਆ- ਵਿਆਸ (ਬਿਆਸ) ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਸਾਮਵੇਦ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰ ਕੇ ਵੇਦਾਂਤ ਸ਼ਾਸਤਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਮੰਨ ਲਿਆ ਹੈ ਜੋ ਕਥਨੀ ਅਤੇ ਕਵੀਸ਼ਰੀ (ਵਿਆਖਿਆ) ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਹੈ। ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਆਸ ਜੀ ਹਉਮੈ ਦੇ ਭਰਮ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਘਿਰੇ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਥੱਲੇ ਕੋਈ ਵੀ ਨਾ ਆਇਆ। ਅਰਥਾਤ ਉਹ ਆਪ ਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਸਮਝਣ ਲੱਗਾ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਮੰਨ ਕੇ, ਉਹ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਪੂਜਾ ਕਰਵਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਪਰ ਭਾਉ ਭਗਤੀ (ਪ੍ਰੇਮਾ ਭਗਤੀ) ਦੀ ਰਮਜ਼ ਨਾ ਸਮਝੀ। ਸਾਮਵੇਦ ਦਾ ਮੰਥਨ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਨਾ ਹੋਈ ਤੇ ਫਲਸਰੂਪ ਹਉਮੈ ਦੀ ਅਗਨੀ ਵਿਚ ਤਪਣ