ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਆਪਣੀ ਵਾਰ ਵਿਚ ਦੇਵੇ। ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਨ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਵੀ ਦੇਵੇ। ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਂ ਲੜਾਈ ਕਿਸ ਸਿੱਧਾਂਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਵਿਵਰਣ ਵੀ ਆਵੇ।

 

(ਸ) ਮੰਗਲਾਚਰਣ :

ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਨੁਕਤਾ ਵਾਰ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਈਆਂ ਦੱਸਣ ਵੇਲੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਚਾਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਪਰ ਚੂੰਕਿ ਇਹ ਕਈ ਕਾਵਿ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚ ਸਾਂਝਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਨੁਕਤਾ ਜਾਂ ਤੱਤ ਆਮ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਤੱਤ ਹੈ। ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਜਾਂ ਕਿੱਸਾ ਕਾਵਿ ਤੇ ਜੰਗਨਾਮਾ ਵਿਚ ਵੀ ਆਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਵਾਰਕਾਰ ਹੋਰਨਾਂ ਕਾਵਿ ਰੂਪਾਂ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਇਸ਼ਟ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸਿਮਰ ਕੇ ਵਾਰ ਦਾ ਮਜ਼ਮੂਨ (ਜੁੱਧ ਕਥਾ) ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ ਸੰਵਾਦ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਆਪਣੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਦੇ ਵਕਤ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਉੜੀ ਵਿਚ ਹੀ ਗੁਰਦੇਵ ਅਰਥਾਤ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ—

-ਨਮਸਕਾਰ ਗੁਰਦੇਵ ਕੋ ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਜਿਸ ਮੰਤ੍ਰ ਸੁਣਾਇਆ।

ਭਵਜਲ ਵਿਚੋਂ ਕਢਿ ਕੈ ਮੁਕਤਿ ਪਦਾਰਥਿ ਮਾਹਿ ਸਮਾਇਆ। (੧/੧)

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਆਪਣੀ ਚੰਡੀ ਦੀ ਵਾਰ ਅਕਾਲ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਅਤੇ ਅਰਾਧਨਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ-

ਪ੍ਰਿਥਮ ਭਗਉਤੀ ਸਿਮਰਿ ਕੈ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਲਈਂ ਧਿਆਇ॥

ਫਿਰ ਅੰਗਦ ਗੁਰ ਤੇ ਅਮਰਦਾਸੁ ਰਾਮਦਾਸੈ ਹੋਈਂ ਸਹਾਇ॥

ਅਰਜਨ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਨੋ ਸਿਮਰੋ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿ ਰਾਇ॥

ਸ੍ਰੀ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਧਿਆਈਐ ਜਿਸੁ ਡਿਠੇ ਸਭ ਦੁਖਿ ਜਾਇ॥

ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਿਮਰੀਐ ਘਰ ਨਉ ਨਿਧਿ ਆਵੈ ਧਾਇ॥

ਸਭ ਥਾਈਂ ਹੋਇ ਸਹਾਇ॥੧॥

 

(ਹ) ਮਨੋਰਥ/ਉਦੇਸ਼ :

ਸਾਹਿੱਤ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਧਾ ਲਿਖੀ ਜਾਵੇ, ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਰਚਨਾਕਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਉਦੇਸ਼ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਰ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਹੈ ਮੁਰਦਾ ਕੰਮਾਂ ਵਲੋਂ ਅਸੂਲਾਂ ਜਾਂ ਮਾਨਵੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਰਖਵਾਲੀ ਲਈ ਜੰਗੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਨਾਲ ਟੱਕਰ ਲੈਣੀ। ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਵਾਰਕਾਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ, ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਰਦਾ ਕੌਮ ਲੜਨ ਵਾਸਤੇ ਜੋਸ਼ ਵਿਚ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲੜਾਈ ਲਈ ਜੰਗੀ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਉਸ ਦੇ ਮੁਖ ਮਨੋਰਥਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਸਤੂ ਸਮੱਗਰੀ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਫੁੱਟ-ਫੁੱਟ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਹੋਵੇ। ਜੇਕਰ ਵਾਰ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਵਾਰ ਅਖਵਾਉਣ ਦੀ ਹੱਕਦਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ।