ਪੈ ਚੁਕਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਦਾ ਜੋ ਦਿਲ ਕਰਦਾ, ਆਪਣੀ ਮਨ ਮਰਜ਼ੀ ਵਰਤ ਕੇ ਕਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਪਾਖੰਡ ਦਾ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਸੀ ਤੇ ਪਾਖੰਡ ਦੇ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੋਣ ਵਿਚ ਨਿਆਰੇ ਨਿਆਰੇ ਧਰਮ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆ ਰਹੇ ਸਨ।

ਕਾਫਰਿ ਮੁਲਹਦਿ ਇਰਮਾਮਾਨੀ ਰੂਮੀ ਜੰਗੀ ਦੁਸਮਣਿ ਦਾਰਾ॥

ਪਾਪੇ ਦਾ ਵਰਤਿਆ ਵਰਤਾਰਾ॥ (ਪਉੜੀ ੨੦)

ਕੋਇ ਨ ਕਿਸੈ ਵਰਜਈ ਸੋਈ ਕਰੇ ਜੋਈ ਮਨਿ ਭਾਵੈ॥

ਕਿਸੇ ਪੁਜਾਈ ਸਿਲਾ ਸੁਨਿ ਕੋਈ ਗੋਰੀ ਮੜ੍ਹੀ ਪੁਜਾਵੈ ॥

ਤੰਤ੍ਰ ਮੰਤੁ ਪਾਖੰਡ ਕਰਿ ਕਲਹਿ ਕ੍ਰੋਧ ਬਹੁ ਵਾਦਿ ਵਧਾਵੈ॥

ਆਪੋ ਧਾਪੀ ਹੋਇ ਕੈ ਨਿਆਰੇ ਨਿਆਰੇ ਧਰਮ ਚਲਾਵੈ ॥

ਫੋਕਟਿ ਧਰਮੀ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਵੈ ॥ (ਪਉੜੀ ੧੮)

ਉਪਰੋਕਤ ਪੰਕਤੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬੇਸ਼ੱਕ ਔਰਤ ਇਸਤਰੀ ਪੁਰਖ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਦਰਸਾ ਕੇ ਇਸਤਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਯੁੱਧ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਇਸਤਰੀ ਪ੍ਰਤੀ ਪੂਰਾ ਸਤਿਕਾਰ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਂ ਘਰੇਲੂ ਸੁਖ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪਤੀਤਾ ਇਸਤਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਵਾਰ ਵਿਚ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਵਾਰ ਨੰ. 5, 6, 12 ਅਤੇ 29 ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਅਰਧ ਸਰੀਰੀ, ਲੋਕ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਵੇਦ ਗਿਆਨ ਵਿਚ ਮੋਖਦੁਆਰੀ (ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ) ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਵੀਂ ਵਾਰ ਦੀ ਸੋਲ੍ਹਵੀਂ ਪਉੜੀ ਪੂਰੀ ਦੀ ਪੂਰੀ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਰੂਪਮਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਪੇਵਕੜੇ ਘਰ ਲਾਡਲੀ ਮਾਉ ਪੀਉ ਖਰੀ ਪਿਆਰੀ॥

ਵਿਚਿ ਭਿਰਾਵਾ ਭੈਨੜੀ ਨਾਨਕ ਦਾਦਕ ਸਪਰਵਾਰੀ॥

ਲਖਾਂ ਖਰਚ ਵਿਆਹੀਐ ਗਹਣੇ ਦਾਜੁ ਸਾਚੁ ਅਤਿ ਭਾਰੀ॥

ਸਾਹੁਰੜੇ ਘਰਿ ਮੰਨੀਐ ਸਣਖਤੀ ਪਰਵਾਰ ਸੁਧਾਰੀ॥

ਸੁਖ ਮਾਣੈ ਪਿਰ ਸੇਜੜੀ ਛਤੀਹ ਭੋਜਨ ਸਦਾ ਸੰਗਾਰੀ॥

ਲੋਕ ਵੇਦ ਗੁਣ ਗਿਆਨ ਵਿਚਿ ਅਕਸ ਸਰੀਰੀ ਮੋਖਦੁਆਰੀ॥

ਗੁਰਮਖਿ ਸੁਖ ਫਲ ਨਿਹਚਉ ਨਾਰੀ॥ (ਪਉੜੀ ੧੬)

 

ਸਮਾਜਿਕ ਸਭਿਆਚਾਰ

ਉਂਝ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਪਰੋਕਤ ਸਮਾਜਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ੀਕੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਈ ਹੈ। ਚੂੰਕਿ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਲੋਕਧਾਰਾ (Folklore) ਦੇ ਕਾਫੀ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੈ ਤੇ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪੱਖੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ