ਦਾ ਸਰੂਪ ਚਿੱਤਰਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅੰਤ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਹਸਥ ਦਾ ਹੀ ਆਸਰਾ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।" (ਡਾ. ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਜੱਗੀ, ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ : ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਪੰਨਾ 67)

ਜੈਸ ਪ੍ਰਾਤ ਸਮੈ ਖਗ ਜਾਤਿ ਉਡਿ ਬਿਰਖ ਸੈ,

ਬਹੁਰਿ ਆਇ ਬੈਠਤ ਬਿਰਖ ਹੀ ਮੈ ਆਇ ਕੈ॥

ਚੀਟੀ ਚੀਟਾ ਬਿਲ ਸੈ ਨਿਕਸਿ ਧਰ ਗਵਨ ਕੇ,

ਬਹੁਰਿਓ ਪੈਸਤ ਜੈਸੇ ਦਿਲ ਹੀ ਮੈਂ ਜਾਇ ਕੈ॥

ਲਰਿ ਕੈ ਲਰਕਾ ਰੂਠਿ ਜਾਤ ਤਾਤ ਮਾਤ ਸਨ,

ਭੂਖ ਲਾਗੈ ਤਿਆਰੀ ਹਨ ਆਣ ਪਛੁਤਾਇ ਹੈ॥

ਤੈਸੇ ਗ੍ਰਿਹਿ ਤਿਆਗ ਭਾਗਿ ਜਾਤ ਉਦਾਸ ਬਾਸ,

ਆਸਰੋ ਤਕਤ ਪੁਨਿ ਗ੍ਰਿਹਸਤ ਧਾਇ ਕੈ॥ (੫੪੮)

 

ਚਾਰ ਜੁੱਗਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ

ਹਿੰਦੂ ਪਰੰਪਰਾ ਜਾਂ ਹਿੰਦੂ ਜਗਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਜੁੱਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਕੇ ਹਰ ਜੁੱਗ ਵਿਚ ਹੋਏ ਅਵਤਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੁੱਗਾਂ ਦੀ ਜਨਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹਰ ਜੁੱਗ ਵਿਚ ਜਿਹੜੇ ਜਿਹੜੇ ਵਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾਨਤਾ ਸੀ,,ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਚਾਰ ਜੁੱਗਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਨੂੰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਸ ਵਾਰ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਪਉੜੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਆਰੰਭਲੀਆਂ ਤਿੰਨ ਪੰਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਵਾਰ ਵਿਚ ਹੀ ਸਤਿਜੁੱਗ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਫਿਰ ਪਉੜੀ ਛੇ ਵਿਚ ਦੋ ਜੁੱਗਾਂ ਤੇਤਾ ਅਤੇ ਦੁਆਪਰ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੇ ਸੱਤਵੀਂ ਪਉੜੀ ਵਿਚ ਕਲਿਜੁੱਗ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੋਈ ਹੈ। ਅਖੀਰ 13ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੇ ਜੁਗਾਂ ਵਿਚ ਲੋਕ- ਕੁਕਰਮ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਅੰਕਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਈ ਜੁੱਗ- ਜ਼ਿਕਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਤਿਜੁਗ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਜੁਬਾਨੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

 

ਚਾਰ ਜੁੱਗ :

ਚਾਰ ਜੁਗ ਕਰ ਥਾਪਨਾ ਸਤਿਜੁਗਿ ਤਰੋਤਾ ਦੁਆਪਰ ਸਾਜੇ॥

ਚਉਥਾ ਕਲਿਜੁਗਿ ਥਾਪਿਆ ਚਾਰਿ ਵਰਨਿ ਚਾਰੋਂ ਕੇ ਰਾਜੇ॥

ਬ੍ਰਹਮਣ ਛਤ੍ਰੀ ਵੈਸ਼, ਸ਼ੁਦ, ਜੁਗ ਜੁਗ ਏਕੋ ਵਰਨ ਬਿਰਾਜੇ॥ (ਪਉੜੀ ੫)

 

ਸਤਿਜੁੱਗ :

ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚਾਰ ਜੁੱਗਾਂ ਦੀ ਥਾਪਨਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਕੇ ਸਤਿਜੁਗ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਨਿਰਪੱਖ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਤਿਜੁਗ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਜੀ ਦਾ