

ਸੰਚਾਰ ਕੇਂਦਰੀ ਠੇਠ ਪੰਜਾਬੀ 'ਚ ਕੀਤਾ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਖੁਦ ਮਾਝੇ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਨ ਤੇ ਬਹੁਤੀ ਉਮਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਜ਼ਾਰੀ। ਕਦੇ ਉਹ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਮੰਨ ਗੁਰੂ ਚੱਕ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਅਤੇ ਕਦੇ ਉਹ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਕਦਾਚਿਤ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਹੀ ਗਿਆਤਾ ਸਨ। ਦੇਸ਼ ਰਟਨ ਤੇ ਰਟਨ ਦੌਰਨ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹਿੱਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਥੋਂ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਵੀ ਅਧਿਅਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਿ ਵਿਚਾਰ ਸਹਿਜ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸੰਚਾਰਿਤ ਹੋ ਸਕਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੁੱਚੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਿੰਦੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਬ੍ਰਜ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੇ ਵੀ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ। ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ, ਇਸ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਭਾਸ਼ਾ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਵਾਰ ਵਿਚ ਵਰਤੀ ਹੈ, ਉਹ ਮਾਝੇ ਤੇ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕ ਉਹ ਬੋਲੀ ਬੋਲਦੇ ਸੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਸ ਵਾਰ ਦਾ ਰੂਪਕ ਵਿਵੇਚਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕਈ ਤੱਥ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਹਨ ਮੁਹਾਵਰੇ ਜਾਂ ਮੁਹਾਵਰੇਮਈ ਤੁਕਾਂ। ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਅਮੀਰੀ ਵਾਸਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਅਤੇ ਅਖਾਣ ਵੀ ਕੁਝ ਥੰਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਇਸ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮੁਹਾਵਰੇ ਜਾਂ ਅਖਾਣਾਂ ਦੀ ਝਲਕ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ਪਰ ਬੀਜ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਧਿਅਨ ਕਰਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਵਾਰ ਵਿਚਲੀਆਂ ਕਈ ਤੁਕਾਂ ਮਹਾਵਰਾ ਜਾਂ ਅਖਾਣ ਬਣਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹਨ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਪਉੜੀਆਂ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਤੁਕ ਅੱਧੀ ਰੱਖੀ ਹੈ ਜੋ ਪਉੜੀ ਵਿਚਲੇ ਥੀਮ ਨੂੰ ਉਭਾਰਦੀ ਹੈ, ਉਥੇ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਤੁਕ ਮੁਹਾਵਰਾ ਜਾਂ ਅਖਾਣ ਬਣਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
1. ਜੇਹਾ ਬੀਉ ਤੇਹਾ ਫਲ ਪਾਇਆ॥
2. ਕੁਦਰਤ ਇੱਕ ਏਤਾ ਪਾਸਾਰਾ॥
3. ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਮਤਿ ਸਭਿ ਗਾਵੈ॥
4. ਸਤਿਗੁਰ ਬਿਨਾ ਨ ਸੋਝੀ ਪਾਈ॥
5. ਸਤਿਗੁਰ ਬਿਨਾ ਨ ਸਹਸਾ ਜਾਇ॥
6. ਅਉਸਰੁ ਚੁਕਾ ਹਥ ਨ ਆਵੈ॥
7. ਚੜੇ ਸੂਰ ਮਿਟ ਜਾਇ ਅੰਧਾਰਾ॥
8. ਤਾ ਕਿਛ ਘਾਲਿ ਪਵੈ ਦਰਿ ਲੇਖੈ॥
9. ਅੰਧੀ ਅੱਧੇ ਖੂਹੇ ਠੇਲੇ
10. ਜ਼ਾਹਰ ਕਲਾ ਨ ਛਪੈ ਛਪਾਈ॥
11. ਉਲਟੀ ਗੰਗ ਵਹਾਇਓਨਿ॥
12. ਬਿਨ ਦਿਤੇ ਕਛੁ ਹਥਿ ਨ ਆਈ॥