13. ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਬਿਨੁ ਬਾਦਰਿ ਛਾਈ॥

14. ਦਿਚੈ ਪੂਰਬਿ ਦੇਵਣਾ ਜਿਸ ਦੀ ਵਸਤੁ ਤਿਸੈ ਘਰਿ ਆਵੈ॥

15. ਉਲਟਾ ਖੇਲੁ ਖਸੰਮ ਦਾ ਉਲਟੀ ਗੰਗ ਸਮੁੰਦਿ ਸਮਾਵੈ॥

16. ਉਲਟੀ ਵਾੜ ਖੇਤ ਕਉ ਖਾਈ॥

 

ਬਿੰਬਾਤਮਕ ਮੁਹਾਵਰੇ

ਉਪਰੋਕਤ ਮੁਹਾਵਰੇ ਜਾਂ ਅਖਾਣ ਜਿੱਥੇ ਬੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਥੀਮਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੂਪਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਜਾਂ ਅਖਾਣਾਂ ਦੀ ਬਿੰਬਾਤਮਕ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਬੜੀ ਮਹਾਨਤਾ ਹੈ। ਡਾ. ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਬਿੰਬਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਈ ਲੁਪਤ ਨੁਕਤੇ ਵਿਅਕਤ ਕੀਤੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ :-

1. ਚੜ੍ਹੇ ਸੁਰ ਮਿਟਿ ਜਾਇ ਅੰਧਾਰਾ॥

2. ਅੰਧੀ ਅੰਧੇ ਖੂਹੇ ਠੇਲੇ॥

3. ਦੁੱਧ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਕਾਂਜੀ ਪਾਈ॥

4. ਉਟੀ ਗੰਗ ਵਹਾਇਓਨਿ

5. ਜੈਸੇ ਪੂਰਬ ਬੀਜਿਆ।

ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀ ਇਸ ਵਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰਨਾਂ ਵਾਰਾਂ ਦਾ ਅਧਿਅਨ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੁਕਾਂਤ (ਕਾਫੀਆ) ਪ੍ਰਤੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਦਾ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਕਾਸ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੀ ਤੀਸਰੀ ਵਾਰ ਦੀਆਂ ਵੀਹ ਦੀਆਂ ਵੀਹ ਪਉੜੀਆਂ ਹੀ ਵਿਚਾਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਵਿਚ ਕਾਸ਼ੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਵਾਰ ਦੀਆਂ ਪਉੜੀਆਂ ਦਾ ਤੁਕਾਂਤ ਅੰਤ 'ਤੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਹਰ ਤੁਕ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿਚ ਵੀ ਤੁਕਾਂਤੀ ਮੇਲ ਹੋਇਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰੂਪ ਦੀ ਵੰਨ ਸਵੰਨਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਰਿਦਮ ਦੇ ਆਸਰੇ ਭਾਵ ਜਾਂ ਥੀਮਕ ਏਕਤਾ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ-

ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰ ਸਤਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਭਾਲੀਐ॥

ਪੂਰੀ ਸਤਿਗੁਰ ਮਤਿ, ਸਬਦਿ ਸਮਾਲੀਐ॥

ਦਰਗਾਹ ਧੋਈਐ, ਪਤਿ ਹਉਮੇ ਜਾਲੀਐ॥

ਘਰ ਹੀ ਜੋਗ ਜੁਗਤਿ, ਬੈਸਣਿ ਧਰਮਸਾਲੀਐ॥

ਪਾਣੀ ਪੀਹਣ ਘਤਿ, ਸੇਵਾ ਘਾਲੀਐ॥

ਮਸਕੀਨੀ ਵਿਚਿ ਵਤਿ, ਚਾਲੇ ਚਾਲੀਐ॥ (੩/੮)

ਉਪਰੋਕਤ ਤੁਕਾਂਤੀ ਮੇਲ ਵਿਚ ਪ੍ਰਬੀਨ ਕਵੀ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਬਾਰੇ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਗਲ ਉਪਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਥੁਰ ਹਾਸਿਲ ਸੀ।