ਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ, ਉਥੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕੋਤਾਹੀ ਵੀ ਵਾਰ-ਸੰਰਚਨਾ ਦੀ ਕੱਸ ਢਿੱਲਿਆਂ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਫਲਰੂਪ ਵਾਰ ਦਾ ਵਜ਼ਨ ਅਵਜ਼ਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਗਿਆਰ੍ਹਵੀਂ ਵਾਰ ਦੀਆਂ ਪਉੜੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਨਮੂਨੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤੁਕਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਤਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਘਾਟੇ ਵਾਧੇ ਕੀਤੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਖਿਆਲਾਂ ਦਾ ਵੇਗ ਕਾਇਮ ਰਹੇ: ਸਤਿਗੁਰ ਸਚਾ ਪਾਤਿਸਾਹੁ ਪਾਤਿਸਾਹਾਂ ਪਾਤਿ ਸਾਹ ਜੁਹਾਰੀ।

ਬੇਸ਼ੱਕ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਪਉੜੀਆਂ ਵਿਚ ਮਾਤਰਾਂ ਦਾ ਵਧਾਅ ਘਟਾਅ ਆਇਆ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਵੇਖਣ 'ਚ ਵੀ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਪਉੜੀ ਦੇ ਹਰ ਚਰਣ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਤਕਰੀਬਨ ਤਕਰੀਬਨ 13 ਮਾਤਰਾ 'ਤੇ ਹੀ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਗਿਆਰਵੀਂ ਵਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਇੱਕੱਤੀ ਪਉੜੀਆਂ ਦੇ ਚਰਣ ਖਿਆਲ-ਵੇਗ ਅਨੁਸਾਰ ਘੱਟ ਵੱਧ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਪਉੜੀ ਦੇ ਸੱਤ ਬੰਦ ਹਨ ਤੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਵੱਧ ਕੇ ਦਸ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਗਿਆਰ੍ਹਵੀਂ ਵਾਰ ਦੀਆਂ ਪਉੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤੁਕਾਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸੱਤ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਸ ਹਨ।

ਪਰ ਜਿੱਥੋਂ ਤਕ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੇ ਪਉੜੀ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ ਇਸ ਵਿਚ ਹਰ ਪਉੜੀ ਦੀਆਂ ਅੱਠ-ਅੱਠ ਪੰਕਤੀਆਂ ਹੀ ਹਨ। ਜਿਵਾਏ ਦੂਜੀ ਪਉੜੀ ਅਤੇ 49ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਉੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੱਚ ਪੰਕਤੀਆਂ ਹੀ ਆਈਆਂ ਹਨ। 49ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਦੋ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਵੇਕਸ਼ੀਲ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਲਿਖਣ-ਢੰਗ ਅਤੇ ਮਜ਼ਮੂਨ ਇੱਕਸਾਰਤਾ ਨੂੰ ਸਨਮੁਖ ਰੱਖ ਕੇ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਪਉੜੀ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਜ਼ਰ੍ਹਾ ਇਸ ਪਉੜੀ ਦਾ ਪਾਠ-ਅਧਿਅਨ ਕਰਕੇ ਦਰਸਾਏ ਚਾਰ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਤਰਤੀਬ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਆਸ਼ਾ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਨਿਰਣਾ ਕਰੋ :

ਸਤਿਜੁਗਿ ਸਤਿਗੁਰ ਵਾਸਦੇਵ ਵਵਾ ਵਿਸਨਾ ਨਾਮੁ ਜਪਾਵੈ॥

ਦੁਆਪਰਿ ਸਤਿਗੁਰ ਹਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਹਾਹਾ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਾਵੈ॥

ਤੇਤੇ ਸਤਿਗੁਰ ਰਾਮ ਜੀ ਰਾਰਾ ਰਾਮ ਜਪੇ ਸੁਖੁ ਪਾਵੈ ॥

ਕਲਿਜੁਗਿ ਨਾਨਕ ਗੁਰ ਗੋਬਿੰਦ ਗਗਾ ਗੋਬਿੰਦ ਨਾਮੁ ਅਲਾਵੈ ॥