ਲਗਿਆ ਕਿਤੇ ਵੀ ਸਖ਼ਤੀ ਤੋਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸਗੋਂ ਸੰਗੀਤਾਤਮਕਤਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਇਸ ਵਿਚ ਘਾਟਾ ਵਾਧਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਡਾ. ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀਪ ਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਕਿਧਰੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਕਤੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਦੀ ਅੱਧੀ ਪੰਕਤੀ ਜਾਂ ਅੰਤਲੀ ਪੰਕਤੀ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਵਾਰ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਲਈ ਉਹ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ-

1. ਚੜਿਆ ਸੋਧਣਿ ਧਰਤਿ ਲੁਕਾਈ॥

2. ਦਿਤਾ ਛੋੜਿ ਕਰਤਾਰਪੁਰ॥

3. ਹੋਇ ਹੈਰਾਨ ਕਰੇਨਿ ਜੁਹਾਰੀ॥

4. ਉਠੀ ਗਿਲਾਨਿ ਜਗਤ ਵਿਚਿ

5. ਚੜ੍ਹੇ ਸੂਰ ਮਿਟ ਜਾਇ ਅੰਧਾਰਾ॥

6. ਵਰਤਿਆ ਪਾਪ ਸਭਸਿ ਜਗਿ ਮਾਹੀ॥

7. ਭਏ ਬਿਅਦਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹ॥

 

ਅਲੰਕਾਰ :

ਭਾਰਤੀ ਅਲੰਕਾਰ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇ (School of Alankar) ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੁਰਾਣੀ ਮੰਨੀ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵਿਦਵਾਨ ਇਨਕਾਰੀ ਨਹੀਂ। ਪੱਛਮੀ ਵਿਦਵਾਨ ਵੀ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀ ਚੋਣ ਉਪਰ ਬਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਆਸਰੇ ਕਾਵਿ-ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਡਾ. ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ "ਅਲੇਕਾਰ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ 'ਅਲੇ' ਤੇ 'ਕਾਰ' ਦੋ ਅੰਸ਼ ਹਨ। 'ਅਲੇ' ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਗਹਿਣਾ, ਭੂਸਣ, ਸਜਾਵਟ, ਸੁਹਜ ਸਾਜ, ਸੱਜਾ। ਜਿਹੜਾ ਸਜਾਵੇ ਜਾਂ ਜਿਸਦੇ ਰਾਹੀਂ ਸਜਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਅਲੰਕਾਰ ਹੈ।" (ਕਾਵਿ ਦੇ ਤੱਤ - ਪੰਨਾ 131) ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਅਲੰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਾਵਿ ਦੀ ਆਤਮਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਲੰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਆਤਮਾ ਮੰਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਥਮ ਆਲੋਚਕ ਭਾਮਹ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਆਚਾਰੀਆ ਦੰਡੀ ਵਰਗੇ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਅਲੰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੁਹਜ ਸੁਆਦ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲਾ ਸਾਧਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਡਾ. ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ - "ਕਵਿਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਕਦੇ ਵੀ ਸੁੰਦਰੀ ਨਹੀਂ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਜਦੋਂ ਤਕ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਈ ਨਾ ਗਈ ਹੋਵੇ।" (ਭਾਰਤੀ ਕਾਵਿ ਸ਼ਾਸਤ - ਪੰਨਾ 152) ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸ. ਅਮੋਲ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨਵੇਂ ਰੂਪ ਜਾਂ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਸੰਮਿਲਤ ਕਰ ਦੇਣਾ ਹੀ ਅਲੰਕਾਰ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਨੈਣਾਂ ਦਾ ਕੰਵਲ, ਤਵੀਰ ਜਾਂ ਨਰਗਸ ਬਣ ਜਾਣਾ ਜਾਂ ਤੁਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸੁੰਦਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਗ ਰਹੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਕਵੀ ਦਾ ਵੇਖਣਾ, ਜਿਵੇਂ :

ਕਪਲ ਵਸਤ ਦੀਆਂ ਸੁੰਦਰੀਆਂ ਆਈਆਂ, ਹਮ ਹਮਾ।

ਰੂਪ ਜੁਆਨੀ ਹੁਸਨ ਦਾ ਤੇ ਵਗ ਪਿਆ ਦਰਿਆ।   (ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੇ ਅਲੰਕਾਰ)