Back ArrowLogo
Info
Profile

ਉਪਰੋਕਤ ਪਉੜੀ ਦੀ ਸਤਰ ਵਿਚ ਪੰਜ ਸ਼ਬਦ ਅਜਿਹੇ ਆਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੱਖਰ 'ਸ' ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ 'ਸ' ਅੱਖਰ ਕਰਕੇ ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਅਲੰਕਾਰ ਆਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਅਲੰਕਾਰ ਖਿਆਲਾਂ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲੰਦੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਥੇ ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਕਰਕੇ ਤੁਕ ਯਾਦ ਵੀ ਸਹਿਜ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀ ਗਿਆਰ੍ਹਵੀਂ ਵਾਰ ਇਸ ਵਿਚ ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਅਲੰਕਾਰ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਨਮੂਨੇ ਵੀ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਤਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਚਮਕ ਵਿਚ ਹੋਰ ਨਿਖਾਰ ਆਇਆ ਹੈ —

ਸਤਿਗੁਰ ਸੱਚਾ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ, ਪਾਤਿਸ਼ਾਹਾਂ ਪਾਤਿਸਾਹੁ ਜੁਹਾਰੀ।

---------------------------------------------------------

ਸਹਜਿ ਸਰੋਵਰਿ ਸਚ ਖੰਡਿ, ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਸਚ ਤਖਤਿ ਹਰੀੜੀ।

---------------------------------------------------------------

ਹੰਸ ਵੰਸੁ ਵਸਿ ਮਾਨਸਰ ਮਾਣਕ ਮੋਤੀ ਚੋਗ ਚੁਗਾਵੈ।

-----------------------------------------------------------

ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਹੈ ਸਹਜ ਘਰਿ ਸਿਮਰਣੁ ਦਰਸਿ ਪਰਸਿ ਗੁਣ ਗੋਈ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਅਲੰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ ਹਨ।

ਭਗਤੀਆ ਗਈ ਭਗਤਿ ਭੁਲਿ ਲੇਟੇ ਅੰਦਰਿ ਸੁਰਤਿ ਭਲਾਈ॥ (ਪਉੜੀ ੨੯)

ਮਾਇਆ ਮੋਹੀ ਮੇਦਨੀ ਕਲਿ ਕਲਿਵਾਲੀ ਸਭਿ ਭਰਮਾਈ॥ (ਪਾਉੜੀ ੭)

ਉਪਰੋਕਤ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਿਚ 'ਭਗਤੀਆਂ', 'ਭਗਤਿ', 'ਭੂਲਿ' ਅਤੇ 'ਭੁਲਾਈ' ਵਿਚ 'ਭ' ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਹੇਠਲੀ ਪੰਕਤੀ ਵਿਚ 'ਮਾਇਆ', 'ਮੋਹੀ', ਅਤੇ 'ਮੇਦਨੀ' ਵਿਚ 'ਮ' ਕਰਕੇ ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਅਲੰਕਾਰ ਹੈ। ਉਪਰੋਕਤ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਅਲੰਕਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵੰਨਗੀ ਛੇਕ ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤੀ ਅਤੇ ਵ੍ਰਿਤੀ ਦੀਆਂ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਅੱਖਰ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅੱਖਰ ਤੁਕ ਵਿਚ ਆਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਖੀਰ 'ਤੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਆਉਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਯ, ਵਜ਼ਨ ਪੱਖੋਂ ਸਮਾਨਤਾ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਉੱਥੇ ਵ੍ਰਿਤੀ ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਅਲੰਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ-

ਦਰਸ਼ਨ ਪਰਸਨ ਸਰਸਨ ਹਰਸਨ ਰੰਗਿ ਰੰਗੀ ਕਰਤਾਰੀ ਰੇ॥

ਖਿਨਰਮ ਗੁਰਗਮ ਹਰਦਮ ਨਿਹਜਮ, ਹਰਿ ਕੰਠਿ ਨਾਨਕ ਉਰਿਹਾਰੀ ਰੇ॥   (ਆਸਾ ਮ. ५)

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀ ਇਸ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵਿਚ ਵੀ ਵ੍ਰਿਤੀ ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਅਲੰਕਾਰ ਆਮ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ—

ਭਾਉ ਭਗਤਿ ਗੁਰਪੁਰਬਿ ਕਰਿ ਨਾਮੁ ਦਾਨੁ ਇਸਨਾਨੁ ਦ੍ਰਿੜਾਇਆ॥   (ਪਉੜੀ ੧)  

82 / 149
Previous
Next