ਕਵੀ ਦੀਆਂ ਇਹ ਅਮੂਰਤ (ਬੇਸ਼ਕਲ) ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਉਸ ਦੀ ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹਨ ਜਿਸ ਦੇ ਬਲਬੂਤੇ 'ਤੇ ਉਹ ਸਹਿਜ ਸੁਭਾਅ ਇੰਦਰਿਆਵੀ ਝਰਨਾਟਾ (Sensuous Sensation) ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਝਰਨਾਟਾਂ, ਰੂਪ, ਨਾਦ, ਗੰਧ, ਸਪਰਸ਼ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੰਦਰਿਆਵੀ ਝਰਨਾਟਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੱਖ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਉਠਦਾ ਹੈ। ਮਾਨਸਿਕ ਝਰਨਾਟਾਂ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਵਿਚ ਕਵੀ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਅੱਡ ਅੱਡੀ ਬਿੰਬਾਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਬਿੰਬ ਕਾਵਿ ਬੋਲਾਂ ਵਿਚ ਉਜਾਗਰ ਹੋ ਉਠਦੇ ਹਨ।" ਜਿਥੋਂ ਤਕ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀ ਇਸ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ, ਬਨਸਪਤੀ ਦੂਸਰੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਦੇ ਅੰਸ਼ਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੀ ਬਿੰਬ-ਵੰਨਗੀਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਸਮੁੱਚੇ ਵਾਰ-ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਵਿਵੇਚਨ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਿੰਬ ਦੀ ਹਰ ਵੰਨਗੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਾਵਿ-ਕਲੇਵਰ ਵਿਚ ਲਿਆ ਹੈ ਪਰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਪਉੜੀਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਕੁਝ ਬਿੰਬਾਂ ਦੀ ਝਲਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ।

 

ਰਸ ਬਿੰਬ

ਇਸ ਬਿੰਬ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਜੀਭ ਨਾਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਚੀਜ਼ ਰਸਦਾਇੱਕ ਹੈ ਜਾਂ ਬੇਰਸ ਜਾਂ ਮਿੱਠੀ ਕੌੜੀ ਆਦਿ। ਇਸ ਬਿੰਬ ਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਸੁਆਦ ਪਰਕ ਬਿੰਬ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਾਂ। ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਕਿਰਨਾਂ ਦੇ ਰਸ ਦਾ ਸੁਆਦ ਚਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ :-

     ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਿਰਣਿ ਨਿਝਰ ਝਰੈ ਅਨਹਦ ਨਾਦ ਵਾਇਨ ਦਰਬਾਰੀ॥

ਪਾਤਿਸਾਹਾਂ ਦੀ ਮਜਲਸੈ ਪਿਰਮ ਪਿਆਲਾ ਪੀਵਣ ਭਾਰੀ॥

ਸਾਕੀ ਹੋਇ ਪਿਲਾਵਣਾ ਉਲਸ ਪਿਆਲੇ ਖਰੀ ਖੁਮਾਰੀ॥

ਭਾਇ ਭਗਤਿ ਭੈ ਚਲਣਾ ਮਸਤ ਅਲਮਸਤ ਸਦਾ ਹੁਸਿਆਰੀ॥ (੧੧/੧)

 

 ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੀਆਂ ਵੀ ਕੁਝ ਪੁਉੜੀਆਂ ਵਿਚ ਰਸ ਬਿੰਬ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਅੱਗੋਂ ਪੀਰ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਦੁਧਿ ਕਟੋਰਾ ਭਰ ਲੈ ਆਈ॥

ਬਾਬੇ ਕਢਿ ਕਰਿ ਬਗਲ ਤੇ ਚੰਬੇਲੀ ਦੁਧ ਵਿਚ ਮਿਲਾਈ ।.(ਪਉੜੀ ੪੪)

ਪੁਛੇ ਜੋਗੀ ਭੰਗਰ ਨਾਥੁ, ਤੁਹਿ ਦੁਧ ਵਿਚਿ ਕਿਉਂ ਕਾਂਜੀ ਪਾਈ॥

ਫਿਟਿਆ ਚਾਟਾ ਦੁਧ ਦਾ ਰਿੜਕਿਆ ਮਖਣੁ ਹਥਿ ਨ ਆਈ॥

 

ਰੂਪ ਬਿੰਬ

ਇਸ ਬਿੰਬ ਦਾ ਨਾਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਪਰਕ ਬਿੰਬ ਵੀ ਹੈ। ਡਾ. ਨਰੇਂਦਰ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਆਕਾਰਮਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਰੂਪ ਵਧੇਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਾਡੇ ਮਨ ਦੇ ਚਿੱਤਰਪੱਟ 'ਤੇ ਉੱਕਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਗਿਆਰ੍ਹਵੀਂ ਵਾਰ ਦੀ ਤੀਸਰੀ ਪਉੜੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਚਰਣ ਇੱਕ ਗੁਰਮੁਖ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਨੂੰ