Back ArrowLogo
Info
Profile

ਕਾਰੀਗਰੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ।" (ਵਾਰਤਕ ਸ਼ੈਲੀ, ਭਾ. ਵਿਭਾਗ ਪੰਨਾ 58) ਕਹਿਣ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਸ਼ੈਲੀ ਤੱਤ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਚੂੰਕਿ ਸ਼ੈਲੀ (Style) ਕਵੀ ਜਾਂ ਸਾਹਿੱਤਕਾਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਵਾਹਨ ਹੈ ਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖੀ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਦੁਹਰਾਉ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਦੁਹਰਾਉ ਤੋਂ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਸੇਵਕੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਦੁਹਰਾਉ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਸਿੱਖੀ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਿੱਖ-ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਸਿੱਖੀ ਸਿੱਧਾਂਤਾਂ ਪੱਖੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਦੇ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਜਿਸ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਗਿਆਰ੍ਹਵੀਂ ਵਾਰ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਪਉੜੀ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਉਸੇ ਹੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਉਸ ਨੇ ਅਠਾਈਵੀਂ ਵਾਰ ਦੀਆਂ ਕਈ ਪਉੜੀਆਂ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਢੰਗ ਅਤੇ ਪਉੜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਵਰਤਿਆ ਛੰਦ ਵੀ ਇੱਕ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਥੇ ਅਸੀਂ ਗਿਆਰਵੀਂ ਵਾਰ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਪਉੜੀ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਤੁਕਾਂ ਅਤੇ ਅਠਾਈਵੀਂ ਵਾਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਉੜੀ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਤੁਕਾਂ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿ ਦੁਹਰਾਉ ਵਿਧੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਤੋਂ ਪਾਠਕ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਜਾਣੂ ਹੋ ਜਾਣ :

ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਬਾਰੀਕ ਹੈ, ਖੰਡੇ ਧਾਰ ਗਲੀ ਅਤਿ ਭੀੜੀ॥

ਵਾਲਹੁ ਨਿਕੀ ਆਖੀਐ ਤੇਲੁ ਤਿਲਹੁ ਲੈ ਕਲ੍ਹ ਪੀੜੀ॥

ਸਿਲ ਅਲੂਣੀ ਚਟਣੀ ਮਾਣਕ ਮੋਤੀ ਚੋਗ ਨਿਵੀੜੀ॥ (੧੧/੫)

-ਵਾਲਹੁ ਨਿਕੀ ਆਖੀਐ, ਖੰਡੇ ਧਾਰਹੁ ਸੁਣੀਐ ਤਿਖੀ

ਸਿਲੀ ਅਲੂਣੀ ਚਟਣੀ ਤੁਲਿ ਨ ਲਖ ਅਮਿਅ ਰਸ ਇਖੀ॥ (੨੮/੧)

ਇੱਥੇ ਨੋਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਉ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਥਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦਾ ਦੁਹਰਾਉ ਹੋਇਆ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ-

-ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਬਾਰੀਕ ਹੈ ਸਿਰ ਚਟਣ ਫਿਕੀ॥

ਤਿਖੀ ਖੰਡੇ ਧਾਰ ਹੈ ਉਹ ਵਾਲਹੁ ਨਿਕੀ॥ (੯/੧੨)

ਉਪਰੋਕਤ ਕਿਸਮ ਦੀ ਲਿਖਣ-ਸ਼ੈਲੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਵਰਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਤੁਕਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਡਾ. ਸੀਤਾ ਰਾਮ ਬਾਹਰੀ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਆਖਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਉੱਪਰ

96 / 149
Previous
Next