ਨਾਇੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ੰਕੇ ਵਿਵੇਕਸ਼ੀਲ ਹੋ ਕੇ ਦੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਹਿਣ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਤੀਨਾਇੱਕ (ਖਲਨਾਇੱਕ) ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਦੇ ਹਨ ਤੇ ਨਾਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ-ਉੱਤਰਾਂ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ 28ਵੀਂ, 29ਵੀਂ, 33ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਵਿਚ ਇਸ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਇਥੇ ਅਸੀਂ ਇੱਕ-ਦੋ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ—

ਪ੍ਰਤੀਨਾਇਕ- ਪੁਛਨਿ ਫੋਲਿ ਕਿਤਾਬ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਵਡਾ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨੋਈ॥

ਨਾਇਕ— ਬਾਬਾ ਆਖੇ ਹਾਜੀਆ ਸੁਭਿ ਅਮਲਾ ਬਾਝਹੁ ਦੋਨੋ ਰੋਈ॥ (ਪਉੜੀ ੩੩)

ਪ੍ਰਤੀਨਾਇਕ- ਪੁਛਿਆ ਫਿਰਿ ਕੈ ਦਸਤਗੀਰ ਕਉਣ ਫਕੀਰ ਕਿਸਕਾ ਘਰਿਆਨਾ॥

ਮਰਦਾਨਾ— ਨਾਨਕ ਕਲਿ ਵਿਚਿ ਆਇਆ ਰਬੁ ਫਕੀਰ ਇੱਕ ਪਹਿਚਾਨਾ॥  (ਪਉੜੀ ੩੫)

ਪ੍ਰਤੀਨਾਇਕ-- ਫਿਰ ਪੁਛਣਿ ਸਿਧ ਨਾਨਕਾ ਮਾਤ ਲੋਕ ਵਿਚਿ ਕਿਆ ਵਰਤਾਰਾ॥

ਨਾਇਕ— ਬਾਬੇ ਆਖਿਆ, ਨਾਥ ਜੀ ! ਸਚੁ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਕੂੜ ਅੰਧਾਰਾ॥ (ਪਉੜੀ ੨੯)

ਪ੍ਰਤੀਨਾਇਕ- ਸਿਧਿ ਪੁਛਣਿ ਸੁਣਿ ਬਾਲਿਆ ਕਉਣੁ ਸਕਤਿ ਤੁਹਿ ਏਥੇ ਲਿਆਈ॥

ਨਾਇਕ— ਹਉ ਜਪਿਆ ਪਰਮੇਸਰੋ ਭਾਉ ਭਗਤਿ ਸੰਗਿ ਤਾੜੀ ਲਾਈ॥

ਪ੍ਰਤੀਨਾਇਕ- ਆਖਨਿ ਸਿਧਿ ਸੁਣਿ ਬਾਲਿਆ ! ਅਪਨਾ ਨਾਉ ਤੁਮ ਦੇਹੁ ਬਤਾਈ॥

ਨਾਇਕ- ਬਾਬਾ ਆਖੇ ਨਾਥ ਜੀ! ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਜਪੇ ਗਤਿ ਪਾਈ॥ (ਪਉੜੀ ੨੮)

 

ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਸੈਲੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਜਾਂ ਨਾਇਕ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਵਾਹਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਪਉੜੀ ਨੰ. 44 ਵਿਚ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਪੀਰ ਵਲੋਂ ਦੁੱਧ ਦਾ ਕਟੋਰਾ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਆਉਣ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੀਰ ਫ਼ਕੀਰ ਬਹੁਤ ਹਨ, ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਪੀਰ ਫਕੀਰ ਲਈ ਰਹਿਣ ਲਈ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਨਹੀਂ। ਅੱਗੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਪੀਰ ਦੇ ਭਾਵ ਸਮਝ ਕੇ ਕਟੋਰੇ ਵਿਚ ਚੰਬੇਲੀ ਦਾ ਫੁੱਲ ਰੱਖ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਕਿ ਸੇ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲੈਣ ਨਹੀਂ ਆਏ ਸਗੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਮ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੋਈ ਚੰਬੇਲੀ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਵਾਂਗ ਵੰਡਣ ਆਏ ਹਨ। ਕਮਾਲ ਕਿ ਪ੍ਰਤੀਕਮਈ ਸ਼ੈਲੀ ਲਈ ਸੰਜਮ ਵੀ ਆਇਆ ਹੈ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ-

ਅੱਗੋਂ ਪੀਰ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਦੁਧਿ ਕਟੋਰਾ ਭਰਿ ਲੈ ਆਈ॥

ਬਾਬੇ ਕਢਿ ਕਰ ਬਗਲ ਤੇ ਚੰਬੇਲੀ ਦੁਧਿ ਵਿਚਿ ਮਿਲਾਈ॥

ਜਿਉਂ ਸਾਗਿਰ ਵਿਚਿ ਗੰਗ ਸਮਾਈ॥ (ਪਉੜੀ ੪੪)