३. ਸਿਧਾਂਤ
ੳ. ਪਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਕੀ ਲੱਭਦਾ ਹੈ ?
ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਮੁਤਾਲਿਆ ਜੇ ਅਸੀਂ ਪਿੱਛੇ ਦੇ ਆਏ ਹਾਂ ਚਾਹੇ ਓਹ ਨਿਰਮਲੇ, ਉਦਾਸੀ, ਬੈਰਾਗੀ, ਸੰਨਿਆਸੀ. ਕਿਸੇ ਸਾਧੂ ਪੰਡਤ ਤੋਂ ਸੁਣੋ, ਚਾਹੇ ਨਿਰਵੇਦ ਨਾਟਕ ਵਰਗੇ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹੋ, ਚਾਹੇ ਸਿੰਘਾਸਨ ਬਤੀਸੀ, ਬੈਤਾਲ ਪਚੀਸੀ (ਪੰਜਾਬੀ) ਵਾਚੋ, ਚਾਹੇ ਹੀਰੇ ਮਿਰਗ ਵਾਲਾ ਗੀਤ ਮੁਣੇ, ਚਾਹੇ ਚੁਲ੍ਹਿਆਂ ਕੋਲ ਬੈਠਕੇ ਸੱਕਣ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਸਤੀ ਹੋਈ ਜਾਂ ਬੁਰਾ ਕਰਕੇ ਦੁਖ ਪਾ ਰਹੀ ਸੁਆਣੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਸੁਣੋ, ਚਾਹੇ ਸਾਰੇ ਭਰਥਰੀ ਦੇ ਟੀਕਾਦਾਰਾਂ ਦੇ ਨੋਟ ਤੇ ਰੀਸਰਚ (ਖਜਕ) ਸੁਸੈਟੀਆਂ ਤੇ ਸੱਜਣਾਂ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਦੀ ਮੁਤਾਲਿਆ ਕਰੋ, ਚਾਹੇ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਵਿਚ ਭਰਥਰੀ ਦੇ ਨਾਟ ਹੁੰਦੇ ਤੱਕ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਕਿਤੋਂ ਪੜ੍ਹੇ ਅਨਪੜ੍ਹੇ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਜਾ ਪੁਛੋ, ਤਾਂ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕੋ
ਜਿਹੀਆਂ ਮਿਲਨਗੀਆਂ :-
(੧) ਭਰਥਰੀ ਰਾਜਾ ਸੀ।
(੨) ਬਿਕ੍ਰਮਾਦਿੱਤ ਦਾ ਭਰਾ ਸੀ।
(੩) ਸੰਸਾਰ ਤਿਆਗਕੇ ਵੈਰਾਗੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
(੪) ਕਾਰਨ ਇਸਤ੍ਰੀ ਸੀ।
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਨੂੰ ਜੇ ਬੜੀ ਖੁਲ੍ਹ ਦੇ ਕੇ ਬੀ ਲਈਏ ਤਾਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਭਰਥਰੀ ਹੋਏ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ੧੩੦੦ ਬਰਸ ਬੀਤ ਚੁਕਾ ਹੈ। ਇਤਨੇ ਅਰਸੇ ਵਿੱਚ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਤੇ ਅੱਡ ਅੱਡ ਖਿਆਲ ਤੇ ਸਮਝ ਦੇ ਤਬਕਿਆਂ ਵਿਚ ਉੱਪਰ ਲਿਖੀਆਂ ਚਾਰ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਇਤਫਾਕ ਇਕ ਅਚਰਜ ਇਤਫਾਕ ਹੈ, ਅਰ ਇਕ ਐਵੇਂ ਬੇਧਿਆਨੀ ਨਾਲ ਸੱਟ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ।
–––––––––––
*ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦਸਬਰ ੧੯੧੬ ਵਿਚ ਛਪੀ ਸੀ।
