ਦੇ ਅੱਖਰ ਲਿਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਉਰਦੂ ਦੇ ਅੱਖਰ ਅਸਾਡਾ ਪਿਉ ਸੋਖਤ ਨਾਲ ਵਾਹ ਲਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵੇਲੇ ਮੇਰੀ ਲੋੜ ਪਿਆ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਈ ਬੋਹਲ ਵਿੱਚੋਂ ਦਾਣੇ ਚੋਰੀ ਕਰਨਾ ਮੈਨੂੰ ਅਜੀਬ ਤੇ ਬੁਰਾ ਤਾਂ ਲੱਗਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਫਾਕੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਜਰੇ ਜਾਂਦੇ । ਸ਼ਰੀਫ ਤੇ ਨਾ-ਸਮਝ ਰਾਹਕ ਫਾਕੇ ਜਰ ਲਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਦਾਣੇ ਚੁਰਾਵਣ ਦਾ ਢੰਗ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ। ਬਹੁਤੇ ਰਾਹਕ ਪੜ੍ਹੇ ਹੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਹ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਮੁਨਸ਼ੀ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਖਲ੍ਹਾਰਕੇ ਕੁੱਝ ਅਨਾਜ ਚੋਰੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ । ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਨਾਜ ਦੀ ਚੋਰੀ ਮੁਨਸ਼ੀ ਘੱਟ ਈ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।

ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਕਿ ਆਖਰ ਇੰਜ ਕਿਉਂ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਏ। ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ ਸਾਰਾ ਅਨਾਜ ਕਿਉਂ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਏ । ਅਸਾਂ ਰਾਹਕ ਕਰਜ਼ਾ ਕਿਉਂ ਲੈਨੇ ਆਂ ? ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਏਸ ਕਿਉਂ ਦੀ ਉੱਕਾ ਸਮਝ ਨਾ ਆਂਵਦੀ। ਇਹ ਨਾ ਸਮਝੀ ਮੈਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਦਿਵਾਂਦੀ ਤੇ ਸੜੀਅਲ ਬਣਾਂਵਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ।

ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਚਾਚੇ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਵਾਹੀ ਬੀਜੀ ਸੀ। ਚਾਚਾ ਬੜੇ ਨਿੱਘੇ ਸੁਭਾਅ ਤੇ ਨਰਮਦਿਲ ਵਾਲਾ ਬੰਦਾ ਸੀ । ਹਾਸਾ ਮਖੌਲ ਤਾਂ ਹਰ ਗੱਲ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਲਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਚਾਚੀ ਮਗਰੂਰ, ਗੁਸੈਲੀ ਤੇ ਜ਼ਿੱਦ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੁਆਣੀ ਸੀ । ਤਾਇਆ ਜ਼ੋਰਾਵਰ ਤੇ ਟਿੱਲ ਵਾਲਾ ਕੱਬਾ ਸੁਭਾਅ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਦਰਵੇਸ਼ੀ ਪੱਖ ਵੱਲ ਵੀ ਉੱਲਰਦਾ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਕਦੀ ਕਦੀ ਭੰਗ ਪੀ ਲੈਂਦਾ ਸੀ । ਮੌਜ ਵਿੱਚ ਆਵੇ ਤਾਂ "ਅਲੀ ਅਲੀ" ਵੀ ਕਰ ਲਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ।

ਤਾਇਆ ਜਵਾਨੀ ਵੇਲੇ ਘੋਲ ਘੁਲਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਡਾਂਗ ਸੋਟਾ ਵਰਤਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਡਰਦਾ ਹੁੰਦਾ। ਅਗਲੇ ਨੂੰ ਥੱਲੇ ਲਾ ਕੇ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਈ ਖੁਸ਼ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਸਾਡੀ ਤਾਈ ਜ਼ਬਾਨ ਦੀ ਮਿੱਠੀ ਸੀ ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੱਲ ਤੋਂ ਮੁੱਕਰ ਜਾਣਾ ਕੋਈ ਭੈੜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਮਝਿਆ ਕਰਦੀ। ਅਸਾਡਾ ਪਿਉ ਚਲਾਕ ਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਬੰਦਾ ਸੀ। ਆਪੇ ਘੱਟ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਤੇ ਭਰਾਵਾਂ ਕੋਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿਹਨਤ ਕਰਵਾ ਲੈਣ ਦਾ ਡਾਢਾ ਢੰਗ ਜਾਣਦਾ ਸੀ। ਅਸਾਡੀ ਮਾਂ ਨਰਮ ਤਬੀਅਤ ਤੇ ਸੁਲਾਹਪਸੰਦ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸੁਆਣੀ ਸੀ। ਅੰਗਾਂ ਸਾਕਾਂ ਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਾਡੇ ਪੂਰੇ ਖਾਨਦਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ ਮਾਂ ਦੀ ਈ ਬਹੁਤੀ ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ ਆਦਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।

ਆਪਣੀ ਬਰਾਦਰੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਝਗੜੇ ਝੇੜੇ ਤੇ ਛੱਡੇ ਅਸਾਡਾ ਪਿਉ ਈ ਨਜਿੱਠਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਤਾਇਆ ਤੇ ਚਾਚਾ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਰੱਖਦੇ। ਤਾਏ ਦੀ ਵਾਹੀ ਬੀਜੀ ਵੱਖਰੀ ਸੀ। ਪਿਉ ਤੇ ਚਾਚੇ ਕੋਲ ਗੱਡ ਸੀ ਤੇ ਤਾਏ ਕੋਲ ਵੀ । ਜਦੋਂ ਵਾਹੀ ਬੀਜੀ ਕੋਲੋਂ ਵਿਹਲ ਹੋਣੀ ਤਾਂ ਗੱਡ ਤੋਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ । ਪੱਠਾ-ਦੱਥਾ ਤੇ ਤੂੜੀ ਪਰਾਲੀ ਲੱਦਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਜਾ ਵੇਚਦੇ ਸਨ। ਗੱਡ ਵਾਹੁਣ ਕਾਰਨ ਮਸਾਂ ਕਰਕੇ ਮੂੰਹ ਸਾਹਮਣੇ ਹੱਥ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਹਕਾਂ ਵੀ ਗੱਡਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਬਹੁਤੇ ਰਾਹਕ ਛੜੀ ਵਾਹੀ ਬੀਜੀ ਈ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਉਸ ਹੁੱਸੜ ਵਾਲੀ ਰਾਤ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਸੜਦਾ ਬਲਦਾ ਹਵਾ ਦਾ ਬੁੱਲਾ ਆਇਆ। ਫੇਰ ਚੁੱਪ-ਚਾਂ ਤੇ ਘੁੱਟ ਹੋਰ ਵਧ ਗਿਆ। ਅਸਾਂ ਮੂੰਹ ਸਿਰ ਵਲ੍ਹੇਟ ਲਏ ਤੇ ਆਸਾ