ਸਾਰੇ ਬਾਲ ਦੜ ਵੱਟ ਗਏ। "ਕਤਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਬੈਠੋ!" ਦਾੜ੍ਹੀ ਵਾਲੇ ਸੋਟੀ ਘੁਮਾ ਕੇ ਆਖਿਆ। ਤਾਂ ਬਾਲ ਕਤਾਰ ਬਣਾਵਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਕਤਾਰ ਬਣੇ ਕੋਈ ਨਾ। ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਧੱਕੇ ਮਾਰਕੇ ਪਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਤੇ ਉਹਦੀ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪ ਬੈਠਣ ।

ਦਾੜ੍ਹੀ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਯਾਦ ਆਇਆ, ਉਹ ਕਮਰਿਉਂ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਵੀ ਖਿਸਕ ਟੁਰਿਆ। ਸਕੂਲੋਂ ਦੁੜਕ ਲਾਈ ਤੇ ਨਾਨੀ ਕੋਲ ਆ ਸਾਹ ਲਿਆ ਸੀ।

ਨਾਨੀ ਨੂੰ ਆ ਦੱਸਿਆ, "ਸਕੂਲ ਤੇ ਬੜਾ ਗੰਦਾ ਏ। ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਦਾੜ੍ਹੀ ਵਾਲਾ ਜਿੰਨ ਏ। ਉਹਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਉਹਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸਾ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ। ਇੱਥੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਜਾਸਾਂ । ਮੇਰੀ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਵਾਲੀ ਰੀਝ ਉੱਤੇ ਨਾਨੀ ਹੱਸ ਕੇ ਆਖਿਆ, "ਅੱਛਾ, ਤੇਰੇ ਨਾਨੇ ਨੂੰ ਆਖਾਂਗੀ ਕਿ ਸਕੂਲ ਇੱਥੇ ਈ ਚੁੱਕ ਲਿਆਵੇ ।"

"ਠੀਕ ਏ ਨਾਨੀ, ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਈ ਪੜ੍ਹਸਾਂ।"

ਪੇਸ਼ੀ ਵੇਲ਼ੇ ਮਾਮਾ ਚਿੰਤਾ ਕਰਦਾ ਪਰਤਿਆ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਕਿਧਰੇ ਗੁਆਚ ਹੀ ਨਾ ਗਿਆ ਹੋਵਾਂ ਯਾ ਰਾਜਬਾਹ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਕੇ ਮਰ ਨਾ ਗਿਆ ਹੋਵਾਂ। ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਉਹਦੀ ਚਿੰਤਾ ਮੁੱਕੀ। ਉਸ ਪੁੱਛਿਆ, “ਓਏ ਕਾਕਾ ਤੂੰ ਰਾਜਬਾਹ ਕਿੰਜ ਲੰਘਿਆ ਏਂ?"

"ਜਾਦੂ ਨਾਲ ਮਾਮਾ, ਉੱਡ ਕੇ" ਮੇਰਾ ਜਵਾਬ ਸੁਣਕੇ ਮਾਮੇ ਮੈਨੂੰ ਝੂਠੀ-ਮੂਠੀ ਮਾਰਨ ਲਈ ਹੱਥ ਚੁੱਕਿਆ ਤੇ ਆਖਿਆ, "ਉਦੋਂ ਤੇਰਾ ਜਾਦੂ ਕਿੱਥੇ ਸੀ ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਘੋੜਾ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਊ ।" ਮਾਮੇ ਦੇ ਝੂਠੇ ਗੁੱਸੇ ਤੋਂ ਝੂਠੀ ਬਚਣ ਲਈ ਮੈਂ ਡਰ ਕੇ ਨਾਨੀ ਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿੱਚ ਜਾ ਲੁਕਿਆ।

ਨਾਨੀ ਆਖਿਆ, "ਇਹ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ । ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਲਾਗੇ ਡੇਕ ਨਾਲਾ ਏ। ਉਹਦੇ ਵਿੱਚ ਡੁਬਦੇ ਤਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ ਬਾਲ। ਇਹ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੋਂਗਾ ਏ। ਮਾਮੇ ਆਖਿਆ, “ਅੱਛਾ ਕੱਲ੍ਹ ਮੈਂ ਇਹਨੂੰ ਵੇਖਾਂਗਾ ਕਿੰਝ ਲੰਘਦਾ ਏ ਤਰਕੇ ਰਾਜਬਾਹ ਦੇ ਵਿੱਚੋਂ।" "ਕੱਲ ਸਕੂਲ ਈ ਇੱਥੇ ਆ ਜਾਸੀ" ਮੈਂ ਆਖਿਆ, "ਤੂੰ ਵੀ ਇੱਥੇ ਈ ਪੜ੍ਹ ਲਵੀਂ ।" ਮਾਮਾ ਹੱਸ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ । ਨਾਨੀ ਉਹਦੇ ਵਾਸਤੇ ਰੋਟੀ ਪਕਾਵਣ ਲੱਗ ਪਈ ਤੇ ਮੈਂ ਫੇਰ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਰੋੜੇ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦਾ ਸਾਂ।

ਪਰ ਅੱਜ ਗੀਟੀਆਂ ਨਾਲ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਸਵਾਦ ਕਿੱਥੋਂ! ਮੈਂ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਛੱਡ ਕੇ ਡੇਕ ਦੇ ਪੁਲ ਉੱਤੇ ਆਪ ਬੈਠਾ । ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੀਕਰ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਜੂਹ ਸੀ । ਪੁਲ ਦੇ ਹੇਠੋਂ ਸਾਫ ਸੁਥਰਾ ਤੇ ਠੰਡਾ ਪਾਣੀ ਵਗ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਕੋਈ-ਕੋਈ ਵਿਰਲੀ ਵਾਂਡੀ ਬੱਸ ਲੰਘਦੀ ਸੀ । ਕਿਸੇ ਕਿਸੇ ਉੱਤੇ "ਦੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਠਾਨਕੋਟ" ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਕੋਈ ਕਰਾਊਨ ਬੱਸ ਵੀ ਸੀ।

ਕਦੀ ਕਦੀ ਬੁਝੱਕੜ ਟਰੱਕ ਵੀ ਲੰਘਦੇ ਸਨ। ਪੂਰੀ ਜੂਹ ਵਿੱਚ ਕਿਧਰੇ ਕਿਧਰੇ ਮਕਈ, ਬਾਜਰੇ ਤੇ ਜੁਆਰ ਦੀਆਂ ਪੈਲੀਆਂ ਤੋਂ ਅੱਡ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਹੋਰ ਫਸਲ ਨਹੀਂ ਬੀਜੀ