ਹੋਈ । ਖਾਲੀ ਪੈਲੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਇੰਜ ਲਗਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਜੂਹ ਬਿਲਕੁਲ ਉਜਾੜ ਹੋਵੇ।

ਨਵਾਂ ਟਿਊਬ ਵੈਲ ਲੱਗਿਆ ਤੇ ਸਹੀ, ਪਰ ਅਜੇ ਖਾਲ ਬਣ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਪੁਲ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ ਸੌੜੀ ਸੜਕ ਨੂੰ ਦੂਰ ਤੀਕਰ ਤੱਕੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ । ਕਦੀ ਪਾਣੀ ਵੱਲ ਵੀ ਝਾਤ ਪਾ ਲੈਂਦਾ ਸਾਂ, ਪਰ ਢਿੱਡ ਵਿੱਚ ਭੁੱਖ ਪਾਰੇਂ ਧਰੂ ਤੇ ਖਿੱਚ ਪੈਂਦੀ ਸੀ । ਸੜਕ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਉਂ ਚਾਚਾ ਲੰਡੂ ਆਇਆ। ਉਹਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਡੋਲ ਸੀ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਲੰਘਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, "ਹੈਂ ਚਾਚਾ ਇਹਦੇ ਵਿੱਚ ਕੀ ਏ ?" "ਸ਼ਹਿਦ ਏ", ਚਾਚੇ ਲੰਡੂ ਆਖਿਆ। "ਕਕਿਆਂ ਦੇ ਡੇਰੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਵਾਂ । ਤੂੰ ਇੱਥੇ ਕੀ ਪਿਆ ਕਰਨਾ ਏਂ ਗੋਗੀ?"

"ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਚਾਚਾ ਐਂਵੇ ਈ ।"

"ਅੱਜ ਫੇਰ ਪਿਉ ਕੋਲੋਂ ਮਾਰ ਤੇ ਨਹੀਂ ਪਈ?" ਚਾਚੇ ਲੰਡੂ ਇੱਕ ਅੱਖ ਮੀਚ ਕੇ ਆਖਿਆ।

"ਨਹੀਂ ਚਾਚਾ", ਮੈਨੂੰ ਚਾਚੇ ਦੇ ਤਨਜ 'ਤੇ ਗੁੱਸਾ ਆਇਆ। ਮੈਂ ਵੀ ਤਨਜ਼ ਲਈ ਆਖਿਆ, “ਰਾਤੀ ਉਹ ਆਈ ਸੀ ਚਾਚਾ।" "ਕਿੱਥੇ ? ਕੌਣ ਆਈ ਸੀ ?" ਚਾਚੇ ਲੰਡੂ ਦੇ ਕੰਨ ਖਲੋ ਗਏ। ਉਹ ਮੈਥੋਂ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਮੈਂ ਵੀ ਇੱਕ ਅੱਖ ਮੀਚਕੇ ਆਖਿਆ, "ਉਹ ਈ, ਹੋਰ ਕੌਣ।”

"ਕਿੱਥੇ, ਮੈਂ ਤੇ ਰਾਤੀਂ ਏਥੇ ਈ ਸਾਂ", ਚਾਚੇ ਲੰਡੂ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਆਖਿਆ।

"ਕਸਮ ਐ ਚਾਚਾ, ਸ਼ਾਮੀਂ ਮੈਂ ਆਪ ਵੇਖਿਆ ਸੀ, ਕਿਧਰੇ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਵਿੱਚ ਉੱਡ ਨਾ ਗਈ ਹੋਵੇ !"

ਮੇਰੀ ਤਨਜ ਨੂੰ ਚਾਚੇ ਲੰਡੂ ਨੇ ਸਮਝ ਵੀ ਲਿਆ ਤੇ ਉਹ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵਧਿਆ। "ਖਲੋ ਜ਼ਰਾ, ਤੇਰੀ..."

ਮੈਂ ਭੱਜ ਕੇ ਪਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਹੱਸਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਚਾਚਾ ਲੰਡੂ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢਦਾ ਹੋਇਆ ਚਲਾ ਗਿਆ।

ਮੈਂ ਪੁਲ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਕੇ ਥੱਲੇ ਡੇਕ ਦੇ ਪਾਣੀ ਕੰਢੇ ਜਾ ਖਲੋਤਾ। ਸਾਫ ਸੁਥਰੇ ਠੰਡੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਡੁਬ ਕੇ ਬਹਿ ਗਿਆ ਤੇ ਫੇਰ ਕੱਪੜੇ ਲਾਹ ਕੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੜ ਗਿਆ। ਪੁੱਠੀਆਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਤਾਰੀਆਂ ਲਾਈਆਂ। ਪਿੰਡੇ ਨੂੰ ਮਲ ਮਲ ਕੇ ਰੀਝ ਲਾਹੀ। ਜਦ ਨਹਾਵਣ ਤੋਂ ਜੀਅ ਭਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਫੇਰ ਨੁੱਚੜਦੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਛੰਡਿਆ ਤੇ ਪੁਲ ਉੱਤੇ ਆ ਬੈਠਾ।

ਨਹਾਵਣ ਨਾਲ ਭੁੱਖ ਚਮਕ ਗਈ ਸੀ। ਪੁਲ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਰਾਹ ਉੱਤਰਦਾ ਸੀ । ਏਥੋਂ ਈ ਲੋਕ ਚੜ੍ਹਦੇ ਤੇ ਉੱਤਰਦੇ ਸਨ । ਗੱਡਾ ਤੇ ਮਾਲ ਡੰਗਰ ਵੀ ਇੱਥੋਂ ਈ ਸੜਕ ਦੇ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਦਾ ਤੇ ਉੱਤਰਦਾ ਸੀ।

ਉਤਰਾਈ ਤੋਂ ਦਸਾਂ ਪੰਦਰਾਂ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਵਿੱਥ ਉੱਤੇ ਖਾਲੀ ਖੋਲੇ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਕਦੀ ਸ਼ਾਹੂ ਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਸ਼ਾਹੂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਗੱਡ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰੋਂ ਪਰਤੇ ਉਹਨਾਂ ਇੱਥੋਂ ਗੱਡ ਉਤਾਰੀ। ਉਤਰਾਈ ਦੇ ਥੱਲੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਗਾਡੀ ਗੱਡਾਂ ਲੈ ਕੇ ਰਾਤ ਵਜੋਂ ਆ