ਪਰਾਂਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਾਏ ਹੋਏ । ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਵਾਹ ਕੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਰਬੜ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੰਡ ਉੱਤੇ ਵਾਲਾਂ ਦੇ ਗੁੱਛੇ ਗਾਲ੍ਹੜ ਦੀ ਪੂਛਲ ਵਾਂਗ ਖੇਡ ਰਹੇ ਸਨ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੂਜੀਆਂ ਸਵਾਣੀਆਂ ਪਰਾਂਦੇ ਪਾਏ ਹੋਏ ਸਨ, ਭਰਵੇਂ ਤੇ ਗੁੰਦੇ ਹੋਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰਮੇ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕੱਜਲ ਫਬ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜੀਹਦੇ ਨਾਲ ਅੱਖਾਂ ਹਰ ਮੋਟੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਤੇ ਰੌਸ਼ਨ ਰੋਸ਼ਨ ਸੁਹਣੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਸਨ । ਜਦ ਇਹ ਕੁੜੀਆਂ ਧੌਣ ਮੋੜਕੇ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਗੱਲ ਕਰਦੀਆਂ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਦਾ ਗੁੱਛਾ ਭੁੜਕਦਾ ਹੋਇਆ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦਿਲ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਪਾਂਵਦਾ ਸੀ।
ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਾਸੇ ਨਾਲ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਸੀਨੇ ਜਿਵੇਂ ਰੁੱਗ ਭਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਏਨੇ ਸਾਫ, ਨਰਮ ਤੇ ਮੁਲਾਇਮ ਰੇਸ਼ਮ ਵਰਗੇ ਬਰੀਕ ਵਾਲ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵੇਖੇ ਸਨ।
ਅਸਾਡੀ ਜੂਹ ਦੀਆਂ ਸਵਾਣੀਆਂ ਦੇ ਵਾਲ ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੁੱਕੇ, ਖੁਸ਼ਕ ਤੇ ਜੂੰਆਂ ਖਾਧੇ ਈ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਲੱਸੀ ਨਾਲ ਵਾਲ ਧੋਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਪਿੰਡੇ ਉੱਤੇ ਭਾਵੇਂ ਦਹੀ ਮਲਦੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਉਨਾਂ 'ਤੇ ਨਿਖਾਰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਉਂਦਾ, ਸਗੋਂ ਮੱਖੀਆਂ ਭਿਣ ਭਿਣ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਉੱਤੋਂ ਸੰਘ ਪਾੜ ਕੇ ਬੋਲਦੀਆਂ ਤਾਂ ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਬੰਦੇ ਦਾ ਤਰਾਹ ਨਿੱਕਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਪਰ ਇਹ ਲੋਕ ਅਸਾਡੇ ਵਾਂਗ ਉੱਚੀ ਤੇ ਰੁੱਖਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਬੋਲਦੇ । ਨਰਮ ਤੇ ਮਿੱਠਾ ਬੋਲਦੇ ਸਨ ਯਾ ਖੌਰੇ ਨਵੇਂ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਆ ਕੇ ਕੁੱਝ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਯਾ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਇੰਜ ਦੇ ਹੋਵਣ। ਕੁੱਝ ਵੀ ਕਾਰਨ ਹੋਵੇ ਪਰ ਬੋਲਦੇ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰਾ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਆਪਸ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਮਲੂਮ ਹੋਇਆ, ਹਸਮੁਖ ਕੁੜੀ ਦਾ ਨਾਂ 'ਜ਼ਹਰਾ' ਏ। ਗੁਸੈਲ ਤੇ ਸੜੀਅਲ ਦਾ ਨਾਂ 'ਮਾਝਾ' ਏ। ਜ਼ੋਹਰਾ ਹਰ ਇੱਕ ਨਾਲ ਹੱਸ ਹੱਸ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੀ, ਭਾਜੜ ਢੋਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਮਾਝਾਂ ਕੋਈ ਸ਼ੈ ਚੁੱਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੁੜ ਬੁੜ ਕਰਦੀ, ਸ਼ੈ ਨੂੰ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਚੁੱਕਦੀ ਤੇ ਲੈ ਟੁਰਦੀ ਸੀ।
ਜ਼ੋਹਰਾ ਕਦੇ ਕਦੇ ਨੀਵੀਂ ਅੱਖ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਲੈਂਦੀ ਤੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਗੁਟਕਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ। ਮੈਨੂੰ ਤੇ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਸ਼ਾਹੂ ਦੇ ਖੋਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਲਿਆ ਗਿਆ ਵਾਂ।
ਜਦ ਜ਼ੋਹਰਾ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਤੱਕਦੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨੀਵੀਆਂ ਕਰ ਲੈਂਦਾ। ਜਦ ਉਹ ਨਜ਼ਰ ਪਾਸੇ ਕਰਦੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੱਕੀ ਜਾਂਦਾ। ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰਾਂ ਸਾਹਵੀਆਂ ਕਰਨ ਦਾ ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਹੌਂਸਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇੱਜ਼ਤ ਤੇ ਇਹਤਰਾਮ ਲਈ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚੋਂ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਠ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਆਪਣਾ ਆਪਣਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਉਸ ਵੇਲੇ ਮੇਰੀ ਉਮਰ ਕੋਈ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ ਤੇ ਜੋਹਰਾ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਜਾਪਦੀ ਸੀ। ਮਾਝਾਂ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਏਨੀ ਕੁ ਉਮਰ ਹੋਣੀ ਏ। ਜ਼ੋਹਰਾ ਦੇ ਦੰਦ ਚਿੱਟੇ ਮੋਤੀਆਂ ਵਾਂਗ ਤੇ ਜੁੱਸਾ ਫੁੱਲਾਂ ਵਾਂਗ ਤਾਜ਼ਾ ਤੇ ਮਹਿਕਦਾ ਮਲੂਮ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸਗੋਂ ਲੀੜਿਆਂ
