ਵੇਖਣ ਵਾਲਾ।

ਆਖਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਧਰੂਹ ਕੇ ਮੈਂ ਘਰ ਪਰਤ ਆਇਆ।

ਘਰ ਆ ਕੇ ਮੈਂ ਕੁੱਝ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਪਰ ਕੋਈ ਲਫਜ਼ ਪੱਲੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈਂਦਾ । ਕਈ ਸਫ਼ੇ ਪੜ੍ਹ ਲਏ ਪਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਚੱਲਿਆ ਕੀ ਪੜ੍ਹਿਆ ਏ ਤੇ ਕਿੱਥੋਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਏ। ਵੇਲਾ ਗੁਜ਼ਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਅਸਾਡਾ ਅਰਾਈਂ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਵਾਹਵਾ ਘਸ ਪੈ ਗਿਆ। ਮਾਸੀ ਦੇ ਘਰ ਜਾਣਾ ਹੋ ਗਿਆ।

ਕਦੀ ਜ਼ੋਹਰਾ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਕਦੀ ਕੋਈ ਨਾ। ਚਾਚਾ ਅੱਲਾ ਦਿੱਤਾ ਵੀ ਮੇਰੇ ਪਿਉ ਦਾ ਭਰਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਸੀ ਅੱਲਾ ਰੱਖੀ। ਦੋ ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਹੋਰ ਕੋਈ ਬਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ। ਵਾਹੀ ਬੀਜੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਚਾ ਅੱਲਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਮੇਰਾ ਪਿਉ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦਾ ਹੱਥ ਵਟਾਂਵਦੇ ਸਨ, ਕੰਮ ਆਂਵਦੇ ਸਨ ਤੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਮੇਰੇ ਸਕੇ ਚਾਚੇ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਘਟ ਗਈ ਸੀ। ਏਸੇ ਕਾਰਨ ਚਾਚੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਵੱਖਰਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਹਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਗਭਰਾਟੇ ਸਨ । ਸੁੰਝੇ ਰਾਹ ਹੋਏ ਤਾਂ ਮਾਸੀ ਬਸ਼ੀਰਾਂ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੇਰੇ ਪਿਉ ਦੀ ਸੱਜਣ ਲੱਗਦੀ ਸੀ । ਚਾਚਾ ਅੱਲੇ ਦਿੱਤੇ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਮੇਰੇ ਪਿਉ ਨਾਲ ਖੁਸ਼ ਜਾਪਦੀ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁੱਝ ਮਲੂਮ ਸੀ ਪਰ ਮੂੰਹੋਂ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਹਿੰਦੀ। ਅੰਦਰੋ ਅੰਦਰ ਕੁੜ੍ਹਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਮਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਤੋਂ ਮੈਂ ਬੇਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਸਾਂ।

ਪਰ ਮੇਰੀ ਲੋੜ ਵੀ ਏਸੇ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਸੀ ਕਿ ਗੱਲ ਬਣੀ ਰਹਵੇ, ਵਿਗੜੇ ਨਾ । ਨਾਲ਼ੇ ਬਸ਼ੀਰਾਂ ਦੇ ਆਵਣ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਪਿਉ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਘੱਟ ਈ ਗੁੱਸਾ ਚੜ੍ਹਦਾ ਸੀ।

ਜ਼ੋਹਰਾ ਚਾਚਾ ਅੱਲਾ ਦਿੱਤੇ ਦੀ ਸਕੀ ਭੈਣ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਫੂਫੀ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਫੂਫੀ ਫੁੱਫੜ ਦੇ ਮਰਨ ਮਗਰੋਂ ਜ਼ੋਹਰਾ ਤੇ ਇਹਦਾ ਭਰਾ ਦੋਵੇਂ ਇਹਦੇ ਕੋਲ ਈ ਰਹੇ ਸਨ। ਜ਼ੋਹਰਾ ਦਾ ਭਰਾ ਅਨਾਇਤ ਬਿਲਕੁਲ ਸਿੱਧੜ ਸੀ । ਅਸਾਂ ਉਹਨੂੰ ਘੁੱਗੂ ਆਖਦੇ ਸਾਂ । ਉਹਦਾ ਮੂੰਹ ਵੀ ਤੇ ਬਿਲਕੁਲ ਢੁਬਰਾ ਮੱਛੀ ਵਰਗਾ ਸੀ । ਲੰਮਾ ਤੇ ਗੋਲ ਜਿਹਾ।

ਚਾਚੇ ਦੇ ਵੱਖ ਹੋਵਣ ਨਾਲ ਪਿਉ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਪਿਉ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਲਿਜਾਵਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਕਦੇ ਸਕੂਲ ਜਾਵਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਕਦੇ ਕੋਈ ਨਾ ।

ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਮੁੱਕਣ ਮਗਰੋਂ ਮੈਂ ਵਾਹੀ ਬੀਜੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜੁੱਟ ਗਿਆ ਤੇ ਛੇਤੀ ਈ ਲਾਦੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਵਾਹੀ ਦੇ ਮੋਟੇ ਮੋਟੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਸਿੱਖ ਲਏ। ਮੇਰੇ ਲਾਦੂ ਨਿੱਕਲ ਆਵਣ ਉੱਤੇ ਪਿਉ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜੋਗ ਬਣਾ ਲਈ ਤੇ ਇੱਕ ਕਾਮਾ ਵੀ ਰੱਖ ਲਿਆ।

ਰਵਾਜ ਮੂਜ਼ਬ ਸਾਲ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਮਾਣੀਆਂ ਦਾਣੇ ਦੇਣੇ ਕੀਤੇ ਸੀ। ਅਸਾਡਾ ਕਾਮਾ ਹੁਸੈਨੂੰ ਜੋਧੇ ਵਾਲਾ ਪਿਉ ਦਾ ਸ਼ਰੀਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਭਰਾ ਸੀ । ਏਸੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਚਾਚਾ ਹੋਇਆ। ਜੋਧੇ ਵਾਲਾ ਹੁੱਕੇ ਦਾ ਡਾਢਾ ਪਿਆਕ ਸੀ, ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਗਾਲੜੀ, ਬਦਨੀਤਾ, ਗੱਪੀ ਤੇ ਕੰਮਚੋਰ ਸੀ। ਕੱਦਕਾਠ ਦਾ ਉੱਚਾ ਲੰਮਾ ਗੱਭਰੂ । ਉਂਜ ਡਰਪੋਕ, ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਤੇ ਪਾਦੜ। ਖਾਂਦਾ ਬਹੁਤ ਸੀ ਤੇ ਸੌਂਵਣ ਵੇਲੇ ਘੁਰਾੜੇ ਬਹੁਤ ਮਾਰਦਾ ਸੀ। ਬਹਾਨੇਬਾਜ਼ ਅਤੇ ਢੀਠ ਕਿਸਮ