ਦਾ ਜਵਾਨ ਸੀ । ਮੈਂ ਆਖਦਾ, "ਚਾਚਾ, ਜੇ ਤੂੰ ਬਦਨੀਤਾ ਨਾ ਹੋਵੇਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਗੱਭਰੂ ਏਂ।"

ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਜੋਧੇ ਵਾਲਾ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢਦਾ ਤੇ ਪਿਉ ਅੱਗੇ ਮੇਰੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਦਾ।

"ਭਾਈਆ, ਤੇਰਾ ਇਹ ਸਕੂਲੀਆ ਮੁੰਡਾ ਮੇਰਾ ਉੱਕਾ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।" ਪਿਉ ਮੈਨੂੰ ਝਾੜ ਪਾਂਵਦਾ ਤੇ ਸਾਊ ਅਸੀਲ ਰਹਿਣ ਦੀ ਨਸੀਹਤ ਕਰਦਾ। ਸਾਵਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਸੀ, ਔੜ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਅੱਜ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਹੁਸੈਨੂੰ ਜੋਧੇ ਵਾਲਾ ਤੇ ਮੈਂ ਹਰਨਾਲੀਆਂ ਕਰਕੇ ਪੈਲੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹਲ ਜੋਵਣ ਗਏ। ਝੋਨੇ ਵਾਸਤੇ ਕਦੋ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਲੋਕ ਵੀ ਹਰ ਪਾਸੇ ਆਪਣੀ ਆਪਣੀ ਪੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਦੋ ਮਾਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਪਾਣੀ ਈ ਪਾਣੀ ਸੀ ਤੇ ਹਾਲੀਆਂ ਦੀ ਛੱਬਲ ਛੱਬਲ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ । ਜੋਧੇ ਵਾਲੇ ਹਲ ਅੱਗੇ ਲਾ ਲਿਆ ਤੇ ਮੇਰਾ ਹਲ ਪਿੱਛੇ ਸੀ। ਉਸ ਪਹਿਲੀ ਰਾਲ੍ਹ ਈ ਡਿੱਗੀ ਮਾਰੀ ਤੇ ਮੈਂ ਆਖਿਆ, ਚਾਚਾ, ਰਾਲ੍ਹ ਤੇ ਸਿੱਧੀ ਮਾਰਨੀ ਸੀ।” ਉਸ ਜਵਾਬ ਨਾ ਦਿੱਤਾ, ਸਗੋਂ ਜੋਗ ਨੂੰ ਖਿਝ ਖਿਝ ਕੇ ਗਾਲਾਂ ਦਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਸੋਟੇ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਫੇਰ ਵੀ ਮੈਂ ਕੁੱਝ ਨਾ ਆਖਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਮਰਜ਼ੀ ਪਿਆ ਕਰੇ।

ਜੋਧੇ ਵਾਲਾ ਕਦੇ ਪਾਗਲਾਂ ਵਾਂਗਰ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਗਾਵਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਤੇ ਕਦੀ ਡੰਗਰਾਂ ਨੂੰ ਗ਼ਲੀਜ਼ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢਦਾ। ਜਦ ਤੀਕ ਉਹਦਾ ਸੰਘ ਬਹਿ ਨਾ ਜਾਂਦਾ ਉਹ ਬਕੀ ਜਾਂਦਾ।

ਅਸਾਂ ਦੋ ਜੋਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿੱਲੇ ਨੂੰ ਦੋਹਰ ਲਾ ਕੇ ਸੋਹਾਗਣਾ ਸੀ । ਇਹ ਕੰਮ ਤਾਂ ਈ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ ਜੇ ਅਸੀਂ ਵਕਤ ਗਵਾਇਆ ਬਗੈਰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ, ਪਰ ਜੋਧੇ ਵਾਲਾ ਤੇ ਝੱਟ ਮਗਰੋਂ ਜੋਗ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਖਲਾਰ ਕੇ ਦੂਜੇ ਹਾਲੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਹੁੱਕਾ ਲੈ ਕੇ ਛਿੱਕਣ ਬਹਿ ਜਾਂਦਾ । ਭਲਾਂ ਇੱਕ ਜੋਗ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਨਿੱਬੜ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਰੋਜ਼ ਇੰਜ ਈ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਲੋਕ ਤਾਂ ਬਾਰਾਂ ਵਜੇ ਤੱਕ ਹਲ ਵਾਹ ਕੇ ਸੋਹਾਗ ਲੈਂਦੇ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਪੇਸ਼ੀ ਵੇਲ਼ੇ ਤੀਕ ਫਸੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਜੋਗਾਂ ਵੀ ਅੱਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਤੇ ਕਾਹਲੀਆਂ ਪੈ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ, ਕਦੀ ਕਦੀ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਜੋਗਾਂ, ਅਰਲੀ ਗਾਤਰਾਂ ਭੰਨ ਸੁੱਟਦੀਆਂ ਸਨ, ਜੀਹਦੇ ਨਾਲ ਅਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਕੁਵੇਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।

ਜੋਧੇ ਵਾਲ਼ੇ ਦੀ ਏਸ ਹਰਕਤ ਉੱਤੇ ਮੈਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਆਂਵਦਾ, ਬਹੁਤ ਖਿਝ ਚੜ੍ਹਦੀ ਪਰ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸਾਂ । ਹਲ ਛੱਡਣ ਮਗਰੋਂ ਵੱਟ ਬੰਨੇ ਦੇ ਕੰਮ ਵੇਲ਼ੇ ਜੋਧੇ ਵਾਲਾ ਆਖਦਾ, "ਲੈ ਓਏ, ਫੜ ਕਹੀ ਤੇ ਵੱਟਾਂ ਬੰਨੇ ਠੀਕ ਕਰ, ਮੈਂ ਜ਼ਰਾ ਹੁੱਕੇ ਦੀ ਵਾਰੀ ਲਾ ਲਵਾਂ।" ਉਹ ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਬਹਿ ਕੇ ਹੁੱਕਾ ਛਕਦਾ ਤੇ ਮੈਂ ਵੱਟਾਂ ਬੰਨੇ ਬਣਾਵੰਦਾ। ਜੋਧੇ ਵਾਲ਼ਾ, ਬਦ ਦਾ ਬੀ, ਹੁੱਕਾ ਛਕਦਾ-ਛਕਦਾ, ਉੱਥੇ ਕੜਕਦੀ ਧੁੱਪੇ ਈ ਸੌਂ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।

ਮੇਰੇ ਕੱਲੇ ਕੋਲੋਂ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਥੱਕ ਕੇ ਚੂਰ ਵੱਖ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸਾਂ । ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਨਾ ਹੋਵਣ ਪਾਰੋਂ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਪਿਉ ਕੋਲੋਂ ਝਾੜ ਵੀ ਪੈਂਦੀ ਤੇ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਾੜ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ। ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਮੇਰੇ ਪਿਉ ਇੱਕ ਹੁੱਕਾ ਲੈ ਜਾਵਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।